İllərdir Aralıq dənizindəki bir tədqiqat stansiyasında elmi dalğıclar problem yaşayırdılar: hər tarla mövsümündə yerli balıqlar onları izləyir və eksperimental mükafat olaraq nəzərdə tutulan yeməkləri oğurlayırdılar. Maraqlıdır ki, bu vəhşi balıqlar əvvəllər yemək daşıyan xüsusi dalğıcları tanıyırdı, digər dalğıclara məhəl qoymadan yalnız onları izləməyi seçirdi.

Bunun doğru olub-olmadığını öyrənmək üçün Almaniyadakı Maks Plank Heyvan Davranışı İnstitutundan (MPI-AB) bir qrup dalğıc alətləri geyərkən bir sıra təcrübələr apararaq, vəhşi təbiətdəki balıqların xarici vizual siqnallara əsaslanaraq insanlar arasında ayrı-seçkilik edə biləcəyini aşkar etdi.

Təcrübələr əvvəllər vəhşi balıqlara verilməmiş bir suala cavab vermək üçün hazırlanmışdı : onlar insanları bir-birindən ayırmağa qadirdirmi? Ümumiyyətlə, balıqların insanları ümumiyyətlə tanıya biləcəyini göstərən çox az elmi dəlil var. Əsir yetişdirilən növlərdən biri, oxatan balığı, laboratoriya təcrübələrində insan üzlərinin kompüter tərəfindən yaradılan şəkillərini tanıya bildi.

MPI-AB və Fransanın Clermont Auvergne Universitetinin doktorantı Maëlan Tomasek deyir: “Ancaq heç kim vəhşi balıqların sualtı dünyasına girəndə bizi tanımaq qabiliyyətinə və ya həqiqətən motivasiyasına malik olub-olmadığını soruşmayıb”.

İndi MPI-AB-dan bir qrup soruşdu və balıqlar cavab verdi. Vəhşi balıqlar ayrı-ayrı insanları tanıya bilir. Bundan əlavə, onlar onları mükafatlandıracaqlarını bildikləri xüsusi dalğıcları izləyirlər. Biology Letters jurnalında dərc edilən bu tapıntı , balıqların xüsusi insanlarla fərqli əlaqələr qura bilməsi ehtimalına inanc verir.

Könüllü olan balıq

Tədqiqat qrupu Aralıq dənizində vəhşi balıqların populyasiyalarının elm adamlarının iştirakı ilə vərdiş halına gəldiyi bir araşdırma yerində səkkiz metr suyun altında araşdırma apardı.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1739952555&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-wild-fish-individual-divers.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90IEEoQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMi4wLjY4MzQuMTk3Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciXV0sMF0.&dt=1739952554871&bpp=1&bdt=82&idt=146&shv=r20250213&mjsv=m202502130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4773444597642&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2086&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31089911%2C95344787%2C31090357%2C95347432%2C95350015&oid=2&pvsid=2484218002998153&tmod=1093248940&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=149

Onların təcrübələri açıq suda keçirildi və balıqlar sınaqlarda “istədikləri kimi gəlib-gedə bilən könüllülər” kimi iştirak etdilər, Tomasek ilə tədqiqatın ilk müəllifi olan MPI-AB-dən bakalavr tələbəsi Katinka Soller izah edir.

Birinci eksperimental mərhələ – təlim – balıqların fərdi bir dalğıcın ardınca getməyi öyrənib-öyrəyə bilməyəcəyini yoxladı . Təlim dalğıc Soller yerli balıqların diqqətini çəkməyə çalışaraq başladı; o, parlaq qırmızı jilet geyinir və 50 metr uzunluğunda üzərkən balıq bəsləyirdi.

Vaxt keçdikcə Soller sadə dalğıc alətləri geyənə qədər gözə çarpan işarələri aradan qaldırdı, yeməyi gizlətdi və balıqları yalnız 50 metr izlədikdən sonra bəslədi.

Dəniz stansiyasında yaşayan onlarla balıq növündən iki növ dəniz çipurası təlimlərə həvəslə qatılır. Çapaq bizə ən çox yemək üçün aldığımız balıq kimi tanınsa da, onlar elm adamlarını öz maraqları və öyrənməyə həvəsləri ilə təəccübləndirdilər.

Soller deyir: “Mən suya girəndən sonra onların mənə tərəf üzdüyünü, sanki heç bir yerdən çıxdığını görməyim bir neçə saniyə idi”. Çapaq nəinki onun ardınca getməyi öyrənirdi, həm də eyni şəxslər dərslərə qoşulmaq üçün gündən-günə gəlirdilər.

Soller hətta onlara adlar da verdi: “Arxasında iki parlaq gümüş tərəzi olan Bernie və quyruq üzgəcindən çıxan Alfie var idi” deyir.

12 günlük məşqdən sonra təxminən 20 balıq üzgüçülük məşqində Solleri etibarlı şəkildə izlədi və o, onlardan bir neçəsini fiziki xüsusiyyətlərindən tanıya bildi. Təcrübədə iştirak edən ayrı-ayrı balıqları müəyyən etməklə növbəti eksperimental mərhələ üçün mərhələ təyin olundu: bu eyni balıqların Solleri başqa bir dalğıcdan ayıra bilib-bilmədiyini yoxlamaq.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

İki dalğıc testi

Soller bu dəfə dalğıc alətləri onunkundan bir qədər fərqlənən Tomaseklə, xüsusən də sualtı paltarın və üzgəclərinin bəzi rəngli hissələrində suya daldı. Hər iki dalğıc eyni nöqtədən başlayıb, daha sonra müxtəlif istiqamətlərdə üzüblər. İlk gün balıqlar hər iki dalğıcın ardınca bərabər şəkildə gediblər.

Soller deyir: “Siz onların kimi təqib edəcəklərinə qərar verməkdə çətinlik çəkdiklərini görə bilərsiniz”.

Amma Tomasek heç vaxt onun ardınca gələn balıqlara yem vermədiyi üçün ikinci gündən Solleri izləyən balıqların sayı xeyli artdı. Balıqların düzgün dalğıcını tanımağı öyrəndiyini təsdiqləmək üçün tədqiqatçılar fərdi araşdırmaq üçün böyük qrupdan altı balığa diqqət yetirdilər və onlardan dördünün təcrübə zamanı güclü müsbət öyrənmə əyriləri göstərdiyini tapdılar.

Tomasek deyir: “Bu gözəl nəticədir, çünki bu, balıqların Katinkanı sadəcə vərdişlə izləmədiyini və ya orada başqa balıqların olduğuna görə olmadığını göstərir”. “Onlar hər iki dalğıcın fərqində idilər, hər birini sınaqdan keçirdilər və üzgüçülüyün sonunda mükafatı Katinkanın verdiyini öyrəndilər.”

Lakin Soller və Tomasek sınaqları təkrarlayanda, bu dəfə eyni dalğıc alətləri geyindikdə, balıqlar aralarında fərq qoya bilmədilər. Alimlər üçün bu, balıqların hər bir dalğıcla dalğıc alətlərində, çox güman ki, rənglərdəki fərqləri əlaqələndirdiyinə güclü sübut idi.

Tomasek deyir: “Demək olar ki, bütün balıqlar rəng görmə qabiliyyətinə malikdir , buna görə də təəccüblü deyil ki, çipura bədəndəki rəng ləkələrinə əsaslanaraq düzgün dalğıcla əlaqələndirməyi öyrəndi”.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=809300024&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1739952595&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-wild-fish-individual-divers.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90IEEoQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMi4wLjY4MzQuMTk3Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciXV0sMF0.&dt=1739952554872&bpp=1&bdt=83&idt=201&shv=r20250213&mjsv=m202502130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739952396%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C750x188%2C1005x124&nras=2&correlator=4773444597642&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=4197&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=474&eid=31089911%2C95344787%2C31090357%2C95347432%2C95350015&oid=2&psts=AOrYGslPmAru802-EH7L-5xKAXEyP3zrl20cEwLbC_NDuQnbLJ3_yZnSt6Hy-18dumpoNMrDkGJW0eZGU9nR6nbVoOcqEyHq%2CAOrYGslvNlepJ0hXupd-Aa7fa5hHxwv9lLcnAMrnR-t49kn7XCPWF_ulzBBi7B27ecjQzGa_8qr9YtmzeUJb5GwsdR8eUo6ZwT3JvCZx0taZEpMTxls6Kg&pvsid=2484218002998153&tmod=1093248940&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=40575

Balıqlar necə görünməyimizi bilirlər

Su altında biz də eyni şeyi edirik. Soller deyir: “Üzlər dalğıc maskaları ilə təhrif olunur, ona görə də biz adətən bir-birimizi tanımaq üçün sualtı paltarlar, üzgəclər və ya dişlilərin digər hissələri arasındakı fərqlərə etibar edirik” deyir. Müəlliflərin fikrincə, daha çox vaxt keçdikcə balıqlar dalğıcları ayırd etmək üçün saç və ya əllər kimi daha incə insan xüsusiyyətlərinə diqqət yetirməyi öyrənə bilərdi.

Soller əlavə edir: “Biz artıq onların üzümüzə yaxınlaşdıqlarını və bədənimizə diqqətlə baxdıqlarını müşahidə etdik”. “Sanki bizi öyrənirdilər, əksinə yox.”

Bu tədqiqat heyvanların, o cümlədən balıqların insanları tanıması haqqında bir çox anekdot hesabatlarını təsdiqləyir; lakin tamamilə təbii kontekstlərdə xüsusi təcrübələr həyata keçirməklə daha da irəliləyir.

Alimlər deyirlər ki, vəhşi balıqların ayrı-ayrı insan dalğıclarını tanımaq üçün xüsusi işarələrdən istifadə etməyi tez öyrənə biləcəyini aşkar edərək, bir çox digər balıq növlərinin, o cümlədən ev heyvanlarımızın bizi tanımaq üçün müəyyən nümunələri tanıya biləcəyini əsaslandırır. Bu mexanizm fərdlər arasında, hətta növlər arasında xüsusi qarşılıqlı əlaqənin əsasını təşkil edir.

MPI-AB-da bir qrupa rəhbərlik edən baş müəllif Aleks Jordan deyir: “Mürəkkəb dünyanı gəzən və hər dəqiqə saysız-hesabsız müxtəlif növlərlə qarşılıqlı əlaqədə olan bu heyvanların insanları vizual işarələrə əsaslanaraq tanıması mənim üçün şok deyil. Güman edirəm ki, ən təəccüblüsü odur ki, biz onların edə bildiklərinə təəccüblənəcəyik. Bu, bizim sualtı qabiliyyətlərimizi aşağı qiymətləndirə biləcəyimizi göstərir.”

Tomasek əlavə edir: “İnsanların təkamül ağacında bizdən çox uzaqda oturan, intuitiv olaraq anlamadığımız bir balıq kimi bir heyvanla bir əlaqəni paylaşması haqqında düşünmək qəribə ola bilər. Lakin insan-heyvan əlaqələri, diqqət yetirməkdən əziyyət çəksək, milyonlarla illik təkamül məsafəsinin öhdəsindən gələ bilər. İndi bilirik ki, bizi görürlər, onların vaxtıdır.”

Ətraflı məlumat: Vəhşi balıqlar ayrı-ayrı dalğıcları tanımaq üçün vizual işarələrdən istifadə edirlər, Biology Letters (2025). DOI: 10.1098/rsbl.2024.0558 . royalsocietypublishing.org/doi … .1098/rsbl.2024.0558

Jurnal məlumatı: Biologiya məktubları 

Maks Plank Cəmiyyəti tərəfindən təmin edilmişdir.