Braun Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən aparılan bir araşdırma, Şimali Afrikada yağıntıların 3,5 və 2,5 milyon il əvvəl – Şimal Yarımkürəsinin soyuduğu və Qrenlandiya kimi yerlərin daimi buzlaqlara çevrildiyi zaman Yerin iqlim tarixində əsas dövrə qədər sabit qaldığını aşkar etdi.

“Science Advances” jurnalında dərc olunan yeni tapıntılar Şimali Afrikanın iqlim tarixinin uzun müddətdir davam edən şərhlərinə meydan oxuyur və bu, bu müddət ərzində bölgənin xeyli quruduğunu irəli sürür. Zamanlama fosil qeydlərində Homo cinsinin ilk məlum üzvünün görünməsi ilə üst-üstə düşür və bu qurumanın insan nəslinin başlanğıcına yaxın əhəmiyyətli təkamül rolu oynamış ola biləcəyi barədə fərziyyələrə səbəb olur.

Lakin əvvəlki tədqiqatlarla müqayisədə, bu yeni tədqiqat yağışın daha birbaşa proksisini – yerüstü bitki örtüyünün yaratdığı yarpaq mumlarını təhlil etdi və yeni bir nəticəyə gəldi.

“Bitkilər bu mumları yay vegetasiya dövründə istehsal edir, ona görə də onlar zamanla yay yağışının birbaşa siqnalını verirlər”, – Ph.D.-ni bitirərkən tədqiqata rəhbərlik edən Bryce Mitsunaga deyib. Braunun Yer, Ətraf Mühit və Planet Elmləri Departamentində işləyir və hazırda Harvardda doktorluqdan sonrakı tədqiqatçıdır. “Biz yağıntı dövrlərinin temperatur və buzlaşmadakı bütün bu böyük dəyişikliklərə baxmayaraq çox dəyişmədiyini gördük.”

Şimali Afrika boyunca qurumaya dair əvvəlki sübutlar Qərbi Afrika sahillərindən götürülən okean çöküntülərinin nüvələrində tapılan toz yataqlarından əldə edilmişdir. Okean çöküntüləri qalıq mikroorqanizmləri, bitki maddələrini və alimlərə iqlimi dərindən izləməyə kömək edən digər markerləri qoruyur.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1750666609&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-analysis-ancient-drying-northern-africa.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1750666608956&bpp=3&bdt=152&idt=-M&shv=r20250617&mjsv=m202506170101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750666365%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750666365%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750666365%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=2670664223738&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2040&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31093091%2C42532524%2C95331832%2C95353386%2C95362656%2C95364338%2C31093074%2C95364386%2C95359266%2C95364336%2C95364390%2C31092547&oid=2&pvsid=1609664762018880&tmod=1674072659&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=134

Tədqiqatçılar nümunələrdə tapılan kontinental tozun miqdarının Pliosen-Pleistosen keçidi kimi tanınan 3,5 və 2,5 milyon il əvvələ aid nümunələrdə kəskin şəkildə artdığını aşkar etdilər. Tozun bu artımı yay mussonlarının azalması nəticəsində Sahara səhrasının genişlənməsi kimi şərh edildi.

Bu yeni araşdırma üçün tədqiqatçılar toz dəlillərinin tapıldığı eyni nüvələrdə yarpaq mumlarını diqqətlə təhlil etdilər. Yarpaq mumları su bitkilərinin böyüdükcə udduğu izotopik imzanı qoruyur və bu imza yağan yağışın miqdarına görə dəyişir.

Yağış suyunda ümumiyyətlə iki hidrogen var: neytronsuz yüngül hidrogen və bir neytronlu daha ağır forma. Daha ağır hidrogenli yağış suyu əvvəlcə düşür. Beləliklə, yüngül hidrogen nisbəti daha yüksək olan yarpaq mumları daha davamlı yağışların göstəricisidir.

Yarpaq mumunun analizi Pliosen-Pleistosen sərhədində əhəmiyyətli qurutma tendensiyası aşkar etməmişdir. Yay yağıntılarının nümunələri sərhədin hər iki tərəfində böyük ölçüdə sabit qaldı, bu da Afrikanın yağıntı nümunələrinin o dövrdə baş verən qlobal iqlimdəki dəyişikliklərdən – Şimal yarımkürəsində artan buzlaşmada temperaturun azalmasından – təsirlənmədiyini göstərir.

Tədqiqat göstərir ki, əvvəlki tədqiqatlarda tapılan toz yağışlardakı dəyişikliklərdən başqa bir şeylə – bəlkə də küləyin sürətində və ya intensivliyindəki dəyişikliklərlə əlaqələndirilə bilər.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Tədqiqatçıların fikrincə, tapıntılar həm keçmiş, həm də gələcək iqlimi anlamaq üçün bir sıra təsirlərə malikdir.

Pliosen-Pleistosen sərhədindəki karbon dioksid səviyyələrinin əks istiqamətlərə getməsinə baxmayaraq (bu gün artıb, sonra azalır) indiki vəziyyətə oxşar olduğu düşünülür.

“Qlobal iqlimin tarixin həmin nöqtəsində su dövranına necə təsir etdiyini görə bilsək, bu, onsuz da su sıxıntısı olan bu bölgədə gələcək yağışlar haqqında proqnozlar verə bilər” dedi Mitsunaqa.

Braunun Yer, Ətraf Mühit və Planet Elmləri Departamentinin professoru və tədqiqatın baş müəllifi Jim Russell bildirib ki, nəticələr Şimali Afrikanın iqlim tarixi və onun insan təkamülü üçün təsiri ilə bağlı yeni suallar doğurur.

Ehtimal edilən Afrika qurutma hadisəsinin vaxtı Homo habilis və Paranthropus da daxil olmaqla erkən hominid əcdadlarının fosil qeydlərində görünməsi ilə üst-üstə düşür və bu, daha quru şəraitin yeni qidalanma mühitində dik yeriməyə uyğunlaşmalara səbəb ola biləcəyinə dair fərziyyələrə səbəb olur. Lakin Pliosen-Pleistosen sərhədində qurutma tendensiyası olmaması bu hekayəni çətinləşdirir.

“Bu, Afrika iqlimi və mühitlərinin nə vaxt və nə üçün daha quru bir vəziyyətə keçdiyini müəyyən etmək üçün yeni araşdırmalara və əcdadlarımızı anlamaq üçün yeni nəzəriyyələrə ehtiyac duyur” dedi Russell.

Daha çox məlumat: Bryce Mitsunaga, Plio-Pleistosen keçidi boyunca fundamental olaraq dəyişməmiş şimal-qərb Afrika yağış rejimləri, Elm İnkişafı (2025). DOI: 10.1126/sciadv.ads3149 . www.science.org/doi/10.1126/sciadv.ads3149

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Brown Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir