Amerika, deyəsən, tariflərdən çıxa bilməz. Korduroy və dairəvi eynəklər kimi bu qısamüddətli vergilər də bəzən dəbdən düşür. Ancaq siz bunu bilməmişdən əvvəl, onlar yenidən dəbdə olurlar – xarici rəqiblər rəqabət üstünlüyü əldə etdikdə tətbiq edilən sürətli düzəliş.

Tariflər son beş ildə həm ölkə daxilində, həm də xaricdə böyük intibah yaşamışdır. Siyasi uçurumun saat keçdikcə genişləndiyi ABŞ-da ənənəvi olaraq bölücü olan bu məsələ ilə bağlı nəsə konsensus formalaşıb. Prezident Joe Biden, prezident Donald Trump-ın administrasiyası dövründə tətbiq edilən rüsumların hamısı olmasa da, bir çoxunu uzadıb, eyni zamanda yeni tariflərə icazə verdi.

Yenidən seçiləcəyi təqdirdə Tramp bütün idxal mallarına 10%, Çindən gələn mallara isə 60% rüsum tətbiq etməyi planlaşdırır. Seçki kampaniyası zamanı vitse-prezident Kamala Harris, təklif olunan Trump tariflərinin Amerika ailələri üçün “satış vergisi” rolunu oynayacağını söylədi. Bununla belə, o, prezident seçiləcəyi təqdirdə Bayden tariflərini uzadıb-uzadmayacağını dəqiqləşdirməyib. Kampaniya saytında o, “Çindən və ya Amerika işçilərini sarsıdan hər hansı bir rəqibdən ədalətsiz ticarət təcrübələrinə” toxunmaqla yanaşı, “yarımkeçiricilər, təmiz enerji, AI və gələcəyin digər qabaqcıl sənayelərində Amerika liderliyini” dəstəkləməyə davam edəcəyinə söz verir.

Corciya Dövlət Universitetinin Robinson Biznes Kollecində təchizat zənciri və əməliyyatların idarə edilməsi üzrə dosent Sina Qolara və Arizona ştatının Kolorado Dövlət Universitetinin həmmüəllifləri “Məni qoruma: tariflərin ABŞ-ın təchizat şəbəkələrinə təsiri” adlı araşdırmada Universitet və Küveyt Universiteti siyasətçiləri tariflərə gəldikdə ehtiyatlı olmağa çağırır.

Məqalə Journal of Purchasing and Supply Management jurnalında dərc olunub .

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729158286&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-tariffs-good-bad-economy-chain.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729157797227&bpp=1&bdt=88&idt=59&shv=r20241014&mjsv=m202410140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729157900%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729157900%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7227401917222&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1908&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759875%2C44759926%2C44759842%2C44798934%2C95344188%2C95344789%2C31087608&oid=2&pvsid=4181265970781302&tmod=268867487&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Qolara və həmmüəlliflər rüsumların müvəqqəti fayda gətirə biləcəyini etiraf edirlər, lakin məhsulların qlobal axınına uzunmüddətli təsirin tez-tez nəzərdən qaçırıldığını və müntəzəm olaraq səhv başa düşüldüyünü iddia edirlər.

Tədqiqatın əsaslandırmaları əqli mülkiyyətin fəal şəkildə qorunmasından tutmuş, Ukraynanı işğal edəndən bəri neft idxalı və ixracına qoyulan qadağalara məruz qalan Rusiya kimi yaramaz aktorlara qarşı cavab tədbirləri görməyə qədər müxtəlif tariflərin tətbiq edilməsini əsaslandırır.

“Tariflər müəyyən sənaye sahələrini müəyyən dərəcədə qoruya bilsə də, həm də qorumaq üçün nəzərdə tutulduğu sənayelər, eləcə də təchizat zəncirinin tərəfdaşları üçün səmərəsizliyə səbəb ola bilər” deyə araşdırma yekunlaşıb.

2018-ci ildə ABŞ tərəfindən tariflərin tətbiqinə diqqət yetirən Qolara və onun həmkarları qorunan sənayelər daxilində yerli istehsalçıların dəyərinin azalmasına səbəb olan firma dəyərinə “ümumi mənfi təsir” izlədilər. Təchizatçı və müştəri sənayelərində firmalara maliyyə təsiri qarışıq idi.

“Bu tapıntılar, tariflərin bütün tədarük zəncirlərində gətirib çıxara biləcəyi gözlənilməz nəticələrin dalğalanma təsirini nümayiş etdirir, gələcək nəzəri inkişafı stimullaşdırır və ticarət siyasətini məlumatlandırır”, – tədqiqatda deyilir.

Qolara deyib ki, tariflər qısa müddətli rahatlıq və bəlkə də ictimaiyyətə psixoloji yüksəliş təmin edə bilsə də, şirkətlərin ilk növbədə bazar bərabərsizliyinə səbəb olan problemləri həll etməsinə mane olur. Yenilik əziyyət çəkir.

“Ağrı kəsici problemi həll etmir” dedi. “Bu, sadəcə müvəqqəti həll yoludur.”

İqtisadçılar tariflərə getdikcə soyuqqanlı yanaşırlar. Diqqətlə həyata keçirilərsə, onlar bəzən həssas yerli sənayelər üçün müsbət nəticələr verir, Golara etiraf etdi.

Lakin əksəriyyət tarifləri ölkənin artan ticarət balanssızlığını düzəltmək üçün səmərəsiz və köhnəlmiş alətlər hesab edir. Bu, bəzilərinin xəbərdarlıq etməsinə səbəb oldu ki, tariflər adətən ixrac edən ölkəyə, həm də idxal edən ölkənin istehlakçılarına və müəssisələrinə zərər vurur.

Trampdan əvvəlki dövrdə tətbiq edilən son iki tarif bu tapıntıları dəstəkləyir.

2002-ci ildə prezident Corc Buş ABŞ polad sənayesini xilas etmək ümidi ilə seçilmiş polad məhsullarına tarifləri qaldırdı. Hərəkət əks nəticə verdi. Uzunmüddətli ticarət tərəfdaşları qəzəbləndilər və Amerika istehsalı olan mallara qarşı qisas alacaqları ilə hədələdilər. Saxlanılandan daha çox iş yeri itirildi.

ABŞ-ın keçmiş senatoru Lamar Alexander (R-Tenn.) 2018-ci ildə Politico-ya verdiyi müsahibədə deyib: “Biz poladdan istifadə edən sənayelərdə polad istehsal edən sənayelərdə olduğundan 10 dəfə çox insan olduğunu gördük”. “Onlar polad sənayesində mövcud olduğundan daha çox iş yerlərini itirdilər.”

Polad rüsumunun tətbiqindən 7 il sonra prezident Barak Obama Çin təkərlərinə 35% rüsum tətbiq etdi. Prezident daha sonra tarifin ABŞ-da 1200 təkər işini xilas etdiyi və uzun sürən enişdən sonra ABŞ-da təkər istehsalının artmasına təkan verdiyi ilə öyünürdü.

Lakin 2012-ci ildə Peterson Beynəlxalq İqtisadiyyat İnstitutunun araşdırması göstərdi ki, tariflər nəticəsində amerikalılar təkərlərə daha çox pul ödəyir. Çin istehsalı olan təkərlərin qiyməti 26% artdı və Çindən daha az rəqabətlə yerli təkər istehsalçıları qiymətləri 3,2% artırdı.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729158310&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-tariffs-good-bad-economy-chain.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729157797228&bpp=1&bdt=89&idt=87&shv=r20241014&mjsv=m202410140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729158226%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729158226%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0%2C750x188%2C1005x124&nras=2&correlator=7227401917222&frm=20&pv=1&tl=az&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=3832&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=206&eid=44759875%2C44759926%2C44759842%2C44798934%2C95344188%2C95344789%2C31087608&oid=2&psts=AOrYGsnXNBmuRVzDj65o-db0GMVNf_BOCg9TsUZmK0cEijKEfop1dUmXbkJ__oMrFc52OAQCcarZo2cf7DrcApr-1Dp6L8f0EchTfKUk4K4qqIP_4htTuw%2CAOrYGsmkvrQWvHza2LlOY2KR7EJV6j54HaR-P0zvSDdfdumJ9ZwODsMGtOeTLyPy8Uk7NkFJKza_Vckr_krLNM9ROeUkpgd0&pvsid=4181265970781302&tmod=268867487&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=M

Ümumilikdə, təkər tarifindən qiymətlərin artması amerikalılara əlavə 1,1 milyard dollara başa gəldi ki, bu da təxminən 3,731 pərakəndə iş yerini itirdi, Peterson araşdırması müəyyən etdi.

Golara, belə gözlənilməz nəticələrin adətən tarifləri müşayiət etdiyini söylədi. Bir sənayenin qorunması onların mallarını təmin edən və ya satın alan digər sənayelərə dalğalanma təsirinə səbəb ola bilər.

Golara və onun həmkarları, Çin təchizatçılarının yarımkeçiricilərin inkişafında inteqrasiyasına dair siyasi populyar CHIPS Aktı ilə maliyyələşdirilən məhdudiyyətlərə tab gətirən Çinə diqqət yetirdilər. 2018-ci il tarifləri Amerikanın istehsal bazasını qorumaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Amma elədilər?

Qolara dedi ki, vergilərin təsirləri iqtidarda olanların inandığınızdan daha mürəkkəbdir.

“Onların effektivliyi hələ də müzakirə mövzusudur” dedi Golara.

Qolara dedi ki, tariflər tsiklikdir və davamlı fayda verən uğurlu tətbiqlər olub. “Məni qoruma” qeyd edir ki, 1964-cü ildə ABŞ ağır yük maşınları istehsalçılarını 50 ildən artıq müddətdə əhəmiyyətli xarici rəqabətdən təcrid edən “toyuq vergisi” də Ford F-150 yük maşınının ABŞ-da ən çox satılan avtomobil olmasına kömək etdi.

Tədqiqatın nəticələrinə görə, risklər daha çox yayılıb. Onlar “artan siyasi riskə, tədarükün qeyri-müəyyənliyinə, cavab tarifləri təhlükəsinə və siyasətçilərin tarif dərəcəsini optimal şəkildə seçə və onu saxlaya bilməməsinə” gətirib çıxara bilər.

2018-ci il tarifləri, Golara və onun həmkarları, xərclərin ildə 51 milyard dollar artırdığını və bu, ilk növbədə ABŞ şirkətləri və istehlakçılarının daşıdığı bir yük olduğunu aşkar etdilər.

“Belə yüksək qiymət etiketi ilə siyasətçilər üçün tariflərin ümumi təsirini və onların nəzərdə tutulan məqsədlərinə nail olub-olmadıqlarını və onların tədarük zəncirlərinə ümumi təsirinin nə ola biləcəyini başa düşmək çox vacibdir” dedi tədqiqatçılar.

Məsələni ABŞ və Çin iqtisadiyyatları arasında qarşılıqlı əlaqə daha da mürəkkəbləşdirir. Qolara dedi ki, Çinin 21-ci əsrin böyük bir hissəsində olduğu kimi, ən yaxşı ticarət tərəfdaşınızla ticarət müharibəsi səsləndiyi qədər də əks məhsuldardır.

“Qorunan sənayelərdəki firmalara zərər verməklə yanaşı, Çinin cavab tarifləri də qorunmayan ABŞ firmalarına, xüsusən də kənd təsərrüfatı sənayesindəki firmalara zərər verir” dedi.

Gələcəkdə çətin suallar verilməlidir, Golara dedi.

Əgər tariflər ümumiyyətlə qəbul olunarsa, optimal tarif dərəcəsi dəqiq hesablanmalı və sənaye əsas çatışmazlıqlarını aradan qaldırana qədər müvəqqəti olaraq “məharətlə idarə edilməlidir” deyə Qolara və həmkarları yekunlaşdırdılar. 2018-ci ildə tariflərin tətbiqi ilə müşayiət olunan qeyri-müəyyənlik, dərəcələrin birdən-birə 10 faizdən 25 faizə yüksəlməsi ilə təkrarlana bilməz.

Bu baş verəcəkmi?

“Düzünü desəm, mən yalnız partizan yanaşmalar görürəm” dedi Qolara. ” Tarifləri tətbiq etməyə davam edəcəyiksə, bundan kənara çıxmalıyıq .”

Daha çox məlumat: Zachary S. Rogers et al, Protect me not: The effects of the tarifs on US təchizat şəbəkələri, Journal of Purchasing and Supply Management (2024). DOI: 10.1016/j.pursup.2024.100897

Corciya Dövlət Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir