Buzlaq arxeoloqları bu yaxınlarda Norveçin mərkəzindəki Digervarden dağında bir cüt xizəkdən ibarət ikinci tarixdən əvvəlki xizək tapıblar. Birincisinin yeddi il əvvəl aşkar edildiyi yerdən cəmi beş metr aralıda tapılan xizək 1300 il əvvələ aid radiokarbon idi. Qlobal istiləşmə daha çox buzlaqların geri çəkilməsinə səbəb olduğu üçün bir çox artefaktlar üzə çıxdı və bu ərazidə əlavə arxeoloji tədqiqatlara ehtiyac yarandı.

Buzun sirləri təşəbbüsü İnnlandet İlçe Şurası və Oslodakı Mədəniyyət Tarixi Muzeyi tərəfindən Buzlaq Arxeologiya Proqramı vasitəsilə başladılmışdır. Arxeoloq və təşəbbüsün həm-direktoru Lars Holger Pilø, tarixdən əvvəlki xizəklərin bu günə qədər bilinən dünyada ən yaxşı qorunmuş cütlük olduğunu söylədi.

“Bu kəşf iki səbəbə görə təməlqoyma yaradır. Birincisi, bu, insanların əhəmiyyətli risklərə baxmayaraq, qışda yüksək dağlardan ovçuluq və nəqliyyat üçün istifadə etdiyini nümayiş etdirir. İkincisi, xizəklərin, o cümlədən bağlamaları da nəzərəçarpacaq dərəcədə qorunub saxlanması bizə dəqiq surətlər yaratmağa və Dəmir dövrü insanlarının xizək sürməsinə dair təcrübələr aparmağa imkan verir”, – o bildirib. Onların bütöv vəziyyətləri sayəsində onlar həmçinin “xizək sürmə texnikaları və onlardan necə istifadə olunduğuna dair tamamilə yeni anlayışlar” təklif edirlər”, – deyə Pilø əlavə edib.

Hər xizək fərqli ağacdan hazırlanır, biri ağcaqayından, digəri şamdandır. Bununla birlikdə, onların yaxınlığı və radiokarbon tarixləri, ilkin niyyət olmasa belə, o zaman bir cüt olaraq istifadə edildiyini göstərir. Bu tapıntı bu sərt landşaftda, ağac xəttinin xeyli yuxarısında olan insanların taxta əşyalara yerləşdirdikləri dəyəri göstərir.

Belə kəşflər etmək üçün elm adamları ilk növbədə arxeoloji tapıntılar üçün ən çox potensialı olan yerləri müəyyən etməlidirlər . Buzlaqlar dağlardan aşağı axır və kövrək artefaktları məhv edə bilər, buna görə də hərəkət etməyən buz yamaqları yaxşı qorunmuş parçaları tapmaq üçün daha təhlükəsizdir. Arxeoloqlar həm aerofotoqrafiyadan, həm də peyk görüntülərindən , həmçinin səyahətçilərin və maralı çobanlarının yerli məlumatlarından istifadə edərək, perspektivli yerləri axtarmaq üçün buz yamaqlarının xəritəsini tərtib edirlər. Pilø paylaşdı ki, 2006-cı ildə böyük bir buz əriməsi yüzlərlə artefaktı üzə çıxaran və Buzların Sirləri proqramının yaradılmasına ilham verəndə bir irəliləyiş oldu.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1744110696&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-prehistoric-glaciers-reveal-clues-climate.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS40MiIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM1LjAuNzA0OS40MiJdLFsiTm90LUEuQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNS4wLjcwNDkuNDIiXV0sMF0.&dt=1744110696531&bpp=1&bdt=49&idt=79&shv=r20250407&mjsv=m202504030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744110391%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744110391%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744110391%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=8191152326102&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2135&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95355972%2C95355974%2C31091333%2C95330276%2C95332584%2C95356654%2C95344790%2C31090357%2C95357454&oid=2&pvsid=3371686878827453&tmod=566594381&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=82

” Antropogen iqlim dəyişikliyi səbəbindən buzlaq buzlarının sürətlə əriməsi əsrlər və hətta minilliklər ərzində donmuş arxeoloji obyektləri üzə çıxarır. Bu tapıntılar keçmiş insan fəaliyyəti, texnologiya və çətin mühitlərə uyğunlaşma haqqında fikirlər təklif edir”, – Pilø GlacierHub-a izah etdi. Tipik olaraq, əriyən buz elm adamları üçün qazıntı işləri aparır, lakin tarixdən əvvəlki xizək vəziyyətində, artefaktın çıxarılmasına kömək etmək üçün bir buz yığması lazım idi.

Bu mühüm artefaktları aşkara çıxarmaq üçün buzları əritməklə, iqlim dəyişikliyi bəşəriyyətin keçmişdəki iqlim dəyişiklikləri ilə necə məşğul olduğunu daha yaxşı anlamağa kömək edə biləcək arxeoloji kəşflərin irəliləməsinə bir növ kömək etdi. Pilo dedi ki, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmaq üçün bu tarixi qabiliyyət təşəbbüsün “ən təəccüblü fikirlərindən biri” olmuşdur.

“Məsələn, Son Antik Kiçik Buz Dövrü (535-660 CE) – əhəmiyyətli iqlim soyutma dövrü – dağlarda yerli kənd təsərrüfatı ciddi problemlərlə üzləşdi, çünki o, artıq həyat qabiliyyətinin kənarında idi” dedi Pilo. “Cavab olaraq insanlar buz üzərində şimal maralı ovunu gücləndirdilər, bu, iqlimə uyğunlaşmanın və təzyiq altında resursların idarə olunmasının bariz nümunəsidir. Biz buzda itən oxların sayından ovçuluq fəaliyyətinin artdığının sübutunu görə bilərik” dedi.

Bu oxlar iqlimin dəyişməsinə uyğun olaraq insan fəaliyyətindəki dəyişikliyi nümayiş etdirir. Son zamanlar yüksək dağlarda tapılan xizəklər də insanların qışda ərazidən istifadə etdiyini göstərir. Pilo izah etdi ki, əvvəlki xizək tapıntıları əsasən xizək traversləri üçün istifadə olunduğu daha aşağı ərazilərdən gəldiyindən, bu yüksək dağ xizəkləri insanların qışda alimlərin bir vaxtlar düşündüyündən daha yüksək yerlərdə səyahət etdiyini sübut edir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Bu oxlar və xizəklər arxeoloqların deşifrə etməyə çalışdıqları insan hekayəsini yaratmağa kömək edir. Onlar həmçinin Yerin təbii tarixinin ekoloji hekayəsi ilə əl-ələ verə bilərlər . Pilonun təsvir etdiyi Son Antik Kiçik Buz Dövrü Avropadakı ağac halqası qeydlərində öz əksini tapmışdır. Lamont-Doherty Yer Rəsədxanasının Ağac Halqası Laboratoriyasının paleoklimatoloqu Nicole Davi, GlacierHub-a dedi: “Ağac halqası qeydləri indi müşahidə etdiyimiz istiləşməyə yüzlərlə və minlərlə illik kontekst əlavə edir. Əksər meteoroloji qeydlərin yaşı 100 ildən azdır, buna görə də biz iqlimin dəyişmə diapazonunu tam başa düşmək üçün məlumatlardan istifadə edə bilərik.”

Ağac halqaları vasitəsilə biz bugünkü iqlim dəyişikliyinə daha yaxşı kontekst təqdim edən və arxeoloji tapıntıları daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edə biləcək Yerin iqlim tarixinin rekordunu yarada bilərik. “Paleoiqlim tarixi insan miqrasiyası və ya cəmiyyətin çöküşü kimi şeylərə kontekst əlavə edə bilər” dedi.

Həm ağac halqası qeydlərinə, həm də Norveçdə tapılan artefaktlar kimi kəşflərə əsaslanaraq, elm adamları təkcə planetin min illər əvvəl necə göründüyünü deyil, həm də insan cəmiyyətlərinin bu şərtlərə necə uyğunlaşa bildiyini ayırd edə bilirlər. Yenə də artefaktlar və ağac halqaları arasındakı boşluğu aradan qaldırmaq çətin ola bilər, Pilø qeyd etdi.

“Bu arxeoloji tapıntılar və paleoklimat arasındakı əlaqə buzlaq arxeologiyasının daha mürəkkəb və daha az başa düşülən aspektidir. Bu kəşflər keçmiş iqlim şəraiti haqqında ipucu verə bilsə də, bu əlaqəni şərh etmək çətindir” dedi. “Buzlaq arxeologiyası hələ də gənc və inkişaf edən bir sahədir və biz yalnız bu artefaktların keçmiş iqlimlər və dəyişən mühitlərdə insanın dayanıqlığı haqqında anlayışımızı necə dərinləşdirə biləcəyini kəşf etməyə başlayırıq” dedi Pilo GlacierHub.

Buzun açılması üçün hələ çoxlu sirlər var. Buzlaqlar əriməyə davam etdikcə və daha çox artefakt üzə çıxdıqca, bəşəriyyətin və Yer kürəsinin tarixinin çaşdırıcı mənzərəsi yavaş-yavaş diqqət mərkəzinə düşə bilər və bəlkə də dəyişən iqlimimizin problemləri ilə necə mübarizə aparacağımıza dair fikirlər verə bilər.

Kolumbiya Universitetinin Yer İnstitutu tərəfindən təmin edilmişdir