Yeni araşdırmalara görə, Ukraynanın şimalında uzun müddət becərilməsi üçün çox təhlükəli hesab edilən minlərlə hektar Çernobıldan təsirlənən əkin sahələri təhlükəsiz şəkildə istehsala qayıda bilər.

Portsmut Universiteti və Ukrayna Kənd Təsərrüfatı Radiologiya İnstitutunun rəhbərlik etdiyi tədqiqat 1986-cı ildəki nüvə qəzasından sonra tərk edilmiş əkin sahələrinin təhlükəsiz yenidən qiymətləndirilməsi üçün bir üsul işləyib hazırlayıb .

Journal of Environmental Radioactivity jurnalında dərc edilən tədqiqat kənd təsərrüfatında istifadə üçün böyük ərazilərin potensial olaraq geri qaytarılması üçün qapı açır – radioaktiv çirklənmə səbəbindən otuz ildən artıqdır ki, rəsmi olaraq qadağan edilmiş torpaqlar .

Çernobıl faciəsindən sonra Ukraynanın şimalındakı böyük rayonlar əkinçilik üçün çox təhlükəli hesab edildi. Nüvə sahəsinin ətrafındakı 4200 kvadrat kilometrlik “Çernobıl İstisna Zonası” yaşayışsız olaraq qalır və hazırda Avropanın ən böyük təbiət qoruqlarından biridir.

İkinci 2000 kvadrat kilometr ərazi – “Məcburi köçürmə zonası” heç vaxt tamamilə tərk edilməmişdir. Ərazidə minlərlə insan yaşayır, məktəblər və mağazalar var, lakin heç bir rəsmi investisiya və ya torpaqdan istifadəyə icazə verilmir.

1990-cı illərdən bəri Ukraynada və xaricdə elm adamları deyirlər ki, radiosezium və radiostronsiumla çirklənməsinə baxmayaraq, torpaq yenidən təhlükəsiz istifadə edilə bilər. Lakin siyasi mürəkkəbliklər o demək idi ki, torpaq rəsmi olaraq tərk edilmiş olaraq qalır. Bu, bir neçə fermerin işləri öz əllərinə almasına və bəzi ərazilərdə qeyri-rəsmi istehsala başlamasına mane olmadı. Yeni araşdırma fermerlərin haqlı olduğunu təsdiqlədi – məhsullar əksər ərazilərdə təhlükəsiz şəkildə yetişdirilə bilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1745990771&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-farms-chernobyl-affected-protocol.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNS4wLjcwNDkuMTE1Il0sWyJOb3QtQS5CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiXV0sMF0.&dt=1745990766723&bpp=2&bdt=91&idt=349&shv=r20250428&mjsv=m202504240101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745990508%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745990508%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745990508%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5611530422865&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1887&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95358862%2C95358864%2C95332927%2C95354562%2C95354564%2C95357461%2C95358975%2C95359091%2C31092056%2C95344789%2C95359115%2C31090357&oid=2&pvsid=8019782449192487&tmod=1911698791&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7Co%7CpeEbr%7C&abl=NS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=4360

Jitomir bölgəsindəki 100 hektarlıq sınaq meydançasından istifadə edərək, tədqiqatçılar çirklənmə səviyyələrini qiymətləndirmək və radioaktiv maddələrin kartof, taxıl, qarğıdalı və günəbaxan kimi adi bitkilər tərəfindən udulmasını proqnozlaşdırmaq üçün sadə, lakin möhkəm protokol hazırlayıblar.

Torpaq nümunələrinin təhlili və xarici qamma radiasiyasının ölçülməsi ilə tədqiqatçılar təsdiq etdilər ki, kənd təsərrüfatı işçiləri üçün effektiv radiasiya dozası Ukraynanın milli təhlükəsizlik həddindən xeyli aşağıdır və bütün dünyada təbii olaraq müşahidə olunan fon radiasiya səviyyələrindən xeyli aşağıdır.

Nəticələr göstərir ki, lazımi monitorinq və Ukraynanın qida təhlükəsizliyi qaydalarına riayət etməklə, əvvəllər məhdudlaşdırılmış bu zonalarda bir çox məhsul təhlükəsiz şəkildə yetişdirilə bilər.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi Portsmut Universitetinin professoru Cim Smitdir. O, “Bu tədqiqat Çernobıl fəlakətindən zərər çəkmiş icmalar üçün vacibdir. 1986-cı ildən bəri Çernobıldan gələn radiasiya riskləri haqqında çoxlu yanlış məlumatlar var ki, bu da hələ də tərk edilmiş ərazilərdə yaşayan insanlara mənfi təsir göstərir. İndi biz həm istehlakçılar, həm də işçilər üçün təhlükəsizlik baxımından qiymətli əkin sahələrini rəsmi istehsala qaytarmaq üçün təsdiqlənmiş, elmi əsaslı yanaşmaya sahibik.”

Komanda ümid edir ki, bu protokol uzunmüddətli radioaktiv çirklənmə ilə məşğul olan dünyanın digər regionları üçün nümunə ola bilər. Tədqiqatçılar diqqətli icra və ictimaiyyətin iştirakı ilə Ukraynanın ərzaq təhlükəsizliyinə və kənd yerlərinin inkişafına töhfə verərək 20.000 hektara qədər kənd təsərrüfatı sahəsini təhlükəsiz şəkildə geri qaytara biləcəyinə inanırlar.

“Bu, təkcə Çernobılla bağlı deyil” dedi professor Smit. “Bu, insanların qorunmasını təmin etmək üçün elm və sübutların tətbiqi ilə yanaşı, torpağın boş yerə boş qalmamasına əmin olmaqdan ibarətdir.”

Daha çox məlumat: JT Smith et al, Çernobıl qəzasından sonra tərk edilmiş Ukraynada torpaqların kənd təsərrüfatında istifadəsi üçün radioloji qiymətləndirmə protokolu, Ətraf mühitin radioaktivliyi jurnalı (2025). DOI: 10.1016/j.jenvrad.2025.107698

Portsmut Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir