İndiki vaxtda uşaq siniflərində müəyyən təlim prosesləri üçün alət kimi istifadə olunacaq rəqəmsal resursların olması adi haldır. Məsələn, oxumağı və yazmağı öyrənən uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş kompüter proqramları var. Təklif etdikləri məşqlər kompüterdə yerinə yetirilməli olduğundan, şagirdlər düymələri və düymələri sıxaraq, qələm və kağızdan uzaqlaşırlar.

Bu yazmağa əsaslanan metodların təsirini ölçmək üçün UPV/EHU tədqiqatı əl və klaviatura təliminin uşaqların bacarıqlarına təsirini təhlil etmək üçün müqayisə aparıb. Əsər “Journal of Experimental Child Psychology” jurnalında dərc olunub .

“Uşaqlar getdikcə daha az əllə yazdıqları üçün bunun əlifba və orfoqrafik bacarıqlara təsirini araşdırmaq istədik. Başqa sözlə, hərfləri öyrənmək, söz strukturunu mənimsəmək və yadda saxlamaq bacarığının əl ilə təlim və ya klaviaturadan istifadə etməklə fərqli şəkildə inkişaf edib-etmədiyini görmək istədik. Biz belə nəticəyə gəldik ki, əllərindən istifadə edən uşaqlar ən yaxşı nəticələri əldə ediblər”, – tədqiqatçı Joana Acha izah edib.

Bu nəticəyə gəlmək üçün 5-6 yaşlı uşaqlarla təcrübə aparılıb. Bu yaş onların inkişafında ən əlverişli an olduğu üçün seçilib. Bu, əslində uşaqların oxumaq və yazmaq qabiliyyətini əldə etməyə başladığı zamandır. Əsas oxunu başa düşmə qabiliyyətinə malik 50 uşağa gürcü və erməni əlifbalarından doqquz hərf, eləcə də hərfləri birləşdirərək tədqiqatçılar tərəfindən icad edilmiş 16 psevdo söz öyrədilib.

“Məqsəd, uşaqların sıfırdan öyrəndiklərinə əmin olmaq üçün tamamilə yeni olan hərf və sözlərdən istifadə etmək idi. Əslində, indiyə qədər aparılan tədqiqatlar uşaq mədəniyyətində əlifbalardan istifadə etdiyi üçün onların təqdim olunan simvolları nə dərəcədə bilmədiyini öyrənmək o qədər də asan deyil”, – Aça bildirib.

Buna görə də bütün tələbələrə yeni hərflər və sözlər öyrədildi, lakin hamısı eyni şəkildə deyildi. Onların yarısından əllə, digər yarısından isə klaviatura ilə köçürmələri istənilib. Beləliklə, tədqiqat qrafomotor funksiyanın əhəmiyyətinə diqqət yetirə bildi. Başqa sözlə desək, əli hərəkət etdirmənin oxuma və yazma prosesinə təsiri olacaq. Əslində, biz klaviaturada yazarkən hərfin formasını izləmirik və buna görə də hərf və söz strukturunun mənimsənilməsinə gəldikdə qrafomotor funksiya daha az təsir göstərir. Əksinə, əl ilə yazı daha çox təsir edir.

“Hər qrup uşağa yeni hərfləri və sözləri öyrətdikdən və onları bir üsuldan istifadə edərək öyrətdikdən sonra əldə etdikləri bilikləri qiymətləndirmək üçün onları üç testə təqdim etdik. Onların həm hərfləri, həm də təxəllüs sözləri müəyyən etmək, yazmaq və tələffüz etmək bacarıqlarını ölçdük və nəticələr açıq şəkildə göstərdi ki, əl ilə məşq edənlər daha çox bacarıq inkişaf etdirirlər.

Xüsusilə, psevdo sözlərlə fərq aydın idi; kompüterdə öyrənən demək olar ki, hər kəs hərf ardıcıllığı ilə bağlı tapşırıqları düzgün yerinə yetirmirdi. Beləliklə, bizim işimiz qrafomotor funksiyanın hərfləri və söz strukturlarını yadda saxlamaq üçün vacib olduğunu təsdiqləyir”, – Acha izah etdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1746075797&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-children.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNS4wLjcwNDkuMTE1Il0sWyJOb3QtQS5CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiXV0sMF0.&dt=1746075797354&bpp=1&bdt=149&idt=109&shv=r20250428&mjsv=m202504240101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075652%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075652%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075652%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=66001576830&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2515&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95358863%2C95358865%2C31092051%2C95358975%2C95359091%2C31092056%2C95359115%2C31090357%2C95359476&oid=2&pvsid=8941184855094255&tmod=1114012305&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=114

Dəyişkənlik də təsir göstərir

Ancaq komanda tək başına əl hərəkəti dərəcəsinin təsirinə baxmadı. Əl və klaviatura ilə işləyən qruplar əvvəldən iki alt qrupa bölündü. Hərflərin və sözlərin öyrədilməsi zamanı karandaşla işləyənlər arasında bəzilərindən kiçik nöqtələrlə işarələnmiş bələdçilərə (az dəyişkənlik texnikası) əməl etmələri xahiş olunurdu. Digərləri, əksinə, heç bir istinad olmadan təcrübə edirdilər: boş səhifəyə sərbəst surətdə köçürmə (böyük dəyişkənlik).

Tədqiqatçılar kompüterdə işləyənlərlə də eyni şeyi etdilər: bəziləri təlim üçün həmişə eyni şriftdən istifadə edirdilər (məsələn, Tahoma), digərləri isə birdən çox. Beləliklə, tədqiqatçılar qrafo-motor funksiyasına əlavə olaraq forma dəyişkənliyi amilinin təsirini təhlil edə bildilər.

Onların gördükləri o idi ki, əl ilə məşq edənlərin hamısı klaviatura ilə işləyənlərin hamısından daha bacarıqlıdır, lakin hətta qələm və kağızla məşq edənlər arasında fərqlər var idi. Sərbəst şəkildə təlim keçmişlər ən yaxşı nəticələri əldə etdilər.

“Beləliklə, biz belə nəticəyə gəldik ki, uşaqlara az-çox kiçik, dəqiq hərəkətlər edə bildikdən sonra ilkin olaraq məşq etmək üçün izləmə aparmağa kömək etsə də, sərbəst yazıya keçmək məsləhətdir. Bununla belə, ən aydın olanı təlim proseslərində əl ilə məşqlərə üstünlük vermək zərurətidir. Onlar əl hərəkətlərindən ən yaxşısını öyrənirlər və beləliklə, texnoloji cihazlardan yalnız tamamlayıcı şəkildə istifadə edilməlidir”.

Ətraflı məlumat: Gorka Ibaibarriaga et al, Uşaqların hərf və söz öyrənməsində əl yazısı və yazma təcrübəsinin təsiri: Savadlılığın inkişafı üçün təsirlər, Eksperimental Uşaq Psixologiyası Jurnalı (2025). DOI: 10.1016/j.jecp.2025.106195

Jurnal məlumatı: Eksperimental Uşaq Psixologiyası Jurnalı 

Bask Ölkəsi Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir