Daniel Lawler tərəfindən

Andrew Zinin tərəfindən redaktə edilmişdir

 Redaktorların qeydləriİsveçrənin FinalSpark startapının laboratoriyasındakı inkubatorun içərisində elektrodlara qoşulmuş on altı beyin orqanoidi.

İsveçrənin mənzərəli Vevey şəhərindəki laboratoriyada bir alim insan beyin hüceyrələrinin kiçik hissələrinə onların sağ qalması üçün lazım olan qida ilə zəngin maye verir.

Bu mini beyinlərin sağlam qalması çox vacibdir , çünki onlar ibtidai kompüter prosessorları kimi xidmət edir və laptopunuzdan fərqli olaraq, onlar öləndən sonra yenidən işə salına bilməzlər.

Biocomputing və ya “wetware” adlanan bu yeni tədqiqat sahəsi insan beyninin təkamül yolu ilə inkişaf etmiş, lakin hələ də sirli hesablama gücündən istifadə etmək məqsədi daşıyır.

İsveçrə startapı FinalSpark-ın laboratoriyasına ekskursiya zamanı həmtəsisçi Fred Jordan AFP-yə deyib ki, o, beyin hüceyrələrindən istifadə edən prosessorların bir gün süni intellekt bumunu gücləndirən çipləri əvəz edəcəyinə inanır.

ChatGPT kimi süni intellekt alətlərinin arxasında duran superkompüterlər hazırda insan beyninin neyronlarını və şəbəkələrini simulyasiya etmək üçün silikon yarımkeçiricilərdən istifadə edirlər.

“Təqlid etməyə çalışmaqdansa, gəlin real olandan istifadə edək” dedi Jordan.

Digər potensial üstünlüklərlə yanaşı, biokomputasiya artıq iqlim emissiyaları hədəflərini təhdid edən və bəzi texnoloji nəhəngləri nüvə enerjisinə müraciət etməyə sövq edən süni intellektin artan enerji tələblərini həll etməyə kömək edə bilər.

“Bioloji neyronlar süni neyronlardan bir milyon dəfə daha çox enerji qənaətlidir” dedi Jordan. Behemot Nvidia kimi şirkətlər tərəfindən kütləvi tələb olunan süni intellekt çiplərindən fərqli olaraq, onlar laboratoriyada sonsuz surətdə çoxalda bilərlər.FinalSpark-ın həmtəsisçisi Fred Jordan hesab edir ki, beyin hüceyrələrindən istifadə edən prosessorlar bir gün süni intellektlə işləyən çipləri əvəz edəcək.

Ancaq hələlik, wetware-nin hesablama gücü dünyanı idarə edən avadanlıqla rəqabət aparmaqdan çox uzaqdır.

Və başqa bir sual var: bu kiçik beyinlər şüurlu ola bilərmi?

Beyin gücü

FinalSpark özünün “bioprosessorlarını” hazırlamaq üçün əvvəlcə kök hüceyrələri satın alır. Əvvəlcə anonim insan donorlarından insan dəri hüceyrələri olan bu hüceyrələr bədənin istənilən hüceyrəsinə çevrilə bilər.

FinalSpark alimləri daha sonra onları beyin orqanoidləri adlanan millimetr enində yığınlara toplanan neyronlara çevirir .

İordaniyanın dediyinə görə, onlar meyvə milçək sürfələrinin beyninin ölçüsünə yaxındırlar.

Laboratoriyada orqanoidlərə elektrodlar yapışdırılır ki, bu da alimlərə “daxili müzakirələrinə casusluq etməyə” imkan verir.

Alimlər həmçinin kiçik elektrik cərəyanı ilə orqanoidləri stimullaşdıra bilirlər. Fəaliyyətdə sıçrayışla cavab verib-verməmələri ənənəvi hesablamada təxminən birlərin və ya sıfırların ekvivalentidir.Neyronların fəaliyyətini göstərən ekran, şirkətin saytında da nümayiş etdirilir.

Dünyanın 10 universiteti FinalSpark-ın orqanoidlərindən istifadə edərək eksperimentlər aparır – kiçik şirkətin saytında hətta iş yerində neyronların canlı yayımı var.

Bristol Universitetinin tədqiqatçısı Benjamin Ward-Cherrier müxtəlif brayl hərflərini ayırd etməyi bacaran sadə robotun beyni kimi orqanoidlərdən birini istifadə edib.

O, AFP-yə bildirib ki, orqanoidin başa düşə biləcəyi şəkildə məlumatları kodlaşdırmaq da daxil olmaqla bir çox problem var – sonra beyin hüceyrələrinin “tüpürdüyünü” şərh etməyə çalışır.

Uord-Çerrier gülərək dedi: “Müqayisədə robotlarla işləmək çox asandır.

“Onların canlı hüceyrələr olması faktı da var və bu o deməkdir ki, onlar ölürlər” dedi.

Həqiqətən də, Ward-Cherrier, orqanoid öləndə və komandası yenidən başlamalı olanda təcrübənin yarısında idi. FinalSpark deyir ki, orqanoidlər altı aya qədər yaşayır.

ABŞ-ın Con Hopkins Universitetində tədqiqatçı Lena Smirnova yeni müalicə üsulları tapmaq ümidi ilə autizm və Alzheimer xəstəliyi kimi beyin xəstəliklərini öyrənmək üçün oxşar orqanoidlərdən istifadə edir.

O, AFP-yə bildirib ki, biokompüter hazırda biotibbi tədqiqatlar üçün texnologiyanın “aşağı asılmış meyvə” istifadəsindən fərqli olaraq daha çox “göydəki pastadır” – lakin bu, növbəti 20 il ərzində kəskin şəkildə dəyişə bilər.Biokompüterin məqsədi insan beyninin təkamül yolu ilə təkmilləşdirilmiş, lakin hələ də sirli hesablama gücündən istifadə etməkdir.

Orqanoidlər elektrikli qoyunları xəyal edirmi?

AFP-nin danışdığı bütün elm adamları petri qablarındakı bu kiçik hüceyrə toplarının şüura bənzəyən hər hansı bir şeyin inkişaf riski altında olduğu fikrini rədd etdilər.

Jordan etiraf etdi ki, “bu, fəlsəfənin kənarındadır” və buna görə FinalSpark etika mütəxəssisləri ilə əməkdaşlıq edir.

O, həmçinin ağrı reseptorları olmayan orqanoidlərin insan beyninin 100 milyard neyronu ilə müqayisədə təxminən 10.000 neyrona sahib olduğuna diqqət çəkdi.

Beynimiz haqqında, o cümlədən şüuru necə yaratdıqları haqqında çox şey sirr olaraq qalır.

Buna görə də Ward-Cherrier ümid edir ki, kompüter emalından başqa, biokompüter son nəticədə beynimizin necə işlədiyi barədə daha çox məlumat verəcək.

Laboratoriyaya qayıdan İordaniya boruların içərisində 16 beyin orqanoidindən ibarət böyük bir soyuducunun qapısını açır.

Xətlər qəfildən inkubatorun yanında ekranda cücərməyə başlayır ki, bu da əhəmiyyətli sinir fəaliyyətini göstərir.FinalSpark əməkdaşı Flora Brozzi beyin hüceyrələrinə yaşamaq üçün lazım olan mayeni verir.

Beyin hüceyrələrinin qapılarının açıldığını hiss etmək üçün heç bir məlum yolu yoxdur və elm adamları bunun niyə baş verdiyini anlamağa çalışaraq illər sərf ediblər.

“Biz hələ də anlamırıq ki, onlar qapının açılmasını necə aşkar edirlər”, – Jordan etiraf edib.

© 2025 AFP