Paris razılaşmasının 1,5°C istiləşmə həddi pozulduqdan sonra irəliyə doğru ədalətli yol nədir? IIASA tədqiqatçıları yeni bir araşdırmada “xalis sıfır karbon borcu” anlayışını araşdırırlar – iqlim həddindən artıq həddi minimuma endirmək üçün kimin daha çox məsuliyyət daşıdığını qiymətləndirmək üçün bir tədbir.

Tədqiqatlar göstərir ki, biz on il ərzində Paris Sazişinin 1,5°C həddini aşmaq yolundayıq, bununla da onsuz da qızışmış beynəlxalq iqlim danışıqlarını şiddətləndiririk – bəzi ölkələr onilliklər ərzində çirkləndirməklə öz sərvətlərinə nail olublar, digərləri isə yoxsulluqdan xilas olmaq və inkişaf etmək üçün eyni məkanı iddia edirlər. Bu yeni kontekstdə naviqasiya etmək həm tarixi, həm də gələcək emissiyaları hesaba alan şəffaf sistem tələb edir və hər bir regionun iqlim fəaliyyətinə görə öz ədalətli məsuliyyət payını daşımasını təmin edir .

Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc olunan yeni araşdırmada həddindən artıq artımın miqyasını və müddətini minimuma endirmək üçün səyləri məlumatlandırmaq üçün IIASA tədqiqatçıları xalis sıfır karbon borcu anlayışını araşdırdılar.

Tədqiqatçılar bu tədbirdən istifadə edərək, keçmiş fəaliyyətsizliyi açıq şəkildə nəzərə alaraq, iqlimin aşması üçün hansı bölgələrin daha çox məsuliyyət daşıdığını izləyə bilərlər. Əgər regionun xalis sıfır karbon borcu yığılacağı gözlənilirsə, o, ya dünyanın başqa yerlərində emissiyaların azaldılmasını dəstəkləməklə , ya da atmosferdən əlavə karbon çıxarmaqla kompensasiya etməlidir .

Araşdırmanın aparıcı müəllifi və IIASA Enerji, İqlim və Environ Proqramının Transformativ İnstitusional və Sosial Həllər Tədqiqat Qrupunun tədqiqatçısı Setu Pelz deyir: “Paris Sazişinin 1,5°C həddinə yaxınlaşdıqca, sual təkcə onu nə vaxt keçəcəyimizlə bağlı deyil, həm də sonrakı dövrdə nəticələrlə birlikdə necə mübarizə aparacağımızdır”.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1743002803&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-tracking-net-carbon-debt-responsible.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC4xNzciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzQuMC42OTk4LjE3NyJdLFsiTm90OkEtQnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNC4wLjY5OTguMTc3Il1dLDBd&dt=1743002803194&bpp=1&bdt=1874&idt=-M&shv=r20250324&mjsv=m202503200101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1348189651388&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=5&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2056&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31084127%2C95344790%2C95355311%2C95356499%2C95356504%2C95355300&oid=2&pvsid=1195071896832457&tmod=1850756047&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage5.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=369

“Həddini aşmağı minimuma endirən səyləri istiqamətləndirmək və bu müddət ərzində dəymiş zərəri kimin ödəməli olduğunu müəyyən etmək üçün biz bir sıra ssenarilər və yanaşmalar altında kimin məsuliyyət daşıdığını və nə dərəcədə ölçülürük.”

Bölgənin xalis sıfır karbon borcunun hesablanması regionda tarixi və proqnozlaşdırılan CO _{2 emissiyalarının 1,5°C-dən aşağı qalmaq üçün qalan karbon büdcəsindəki ədalətli payı ilə müqayisə edilməsini nəzərdə tutur. Xalis sıfır CO 2} səviyyəsinə çatdıqda hər hansı artıq emissiya onun karbon borcu kimi sayılır.

IPCC-nin Altıncı Qiymətləndirmə Hesabatında qiymətləndirilmiş dərin yumşaldılma ssenarilərinə bu yanaşmanın tətbiqi fərqli regional nümunələri ortaya qoyur. Bəzi bölgələr keçmiş fəaliyyətsizliyə görə ardıcıl olaraq borc toplayır, digərləri bu əsrdə xalis sıfır CO ₂ hədəflərinin vaxtından asılı olaraq borc toplayır , bəziləri isə yalnız xalis sıfır CO _2-ni 2100-dən sonra gecikdirdikdə .

Karbon borcunun yığılmasının nəticələrini vurğulamaq üçün tədqiqatın müəllifləri cari qlobal iqlim ambisiyaları altında karbonun azaldılması öhdəliklərini və ömür boyu ekstremal istilik dalğalarına məruz qalmada dəyişiklikləri qiymətləndirdilər. Nəticələr göstərir ki, hər ton xalis sıfır karbon borcu nəinki gənc nəsillər üzərində emissiyaların azaldılması (və çıxarılması) yükünü artırmayacaq , həm də onların regionlarının həddindən artıq emissiyaları səbəbindən dözməli olacaqları iqlim təsirlərini pisləşdirəcək.

Tədqiqatçılar iddia edirlər ki, xalis sıfır karbon borcu ölçüsündən istifadə etməklə daxili mümkünlüyün mülahizələri kollektiv səmərəli səyləri əlaqələndirməyə kömək edə bilər. Onlar vurğulayırlar ki, böyük karbon borclarının yığılması gözlənilən regionlar sektoral təsirin azaldılması planlarını gücləndirməli, davamlı yumşaldıcı fəaliyyətləri maliyyələşdirmək üçün beynəlxalq dəstək mexanizmləri yaratmalı və karbonun daimi çıxarılması üçün aydın hədəflər qoymalıdır.

Eyni zamanda, digər regionlar xərc baxımından neytral yerli tədbirlərlə beynəlxalq əməkdaşlıq və iqlim maliyyəsi tələb edənlər arasında fərq qoymalıdır.

Daha çox məlumat: Setu Pelz və digərləri, İqlim həddindən artıq məsuliyyəti izləmək üçün xalis sıfır karbon borcundan istifadə, Milli Elmlər Akademiyasının əsərləri (2025). DOI: 10.1073/pnas.2409316122

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

IIASA tərəfindən təmin edilmişdir