İnsanların çoxu konkret hadisələri və keçmiş təcrübələri uzun müddət xatırlaya bilir. Epizodik yaddaş adlanan bu qabiliyyətin hipokampus və medial temporal lobdakı neyronların fəaliyyəti ilə dəstəkləndiyi məlumdur.

Keçmiş nevrologiya və psixologiya tədqiqatları ardıcıl olaraq epizodik yaddaşın assosiativ olduğunu aşkar etdi. Bu, mahiyyət etibarı ilə o deməkdir ki, keçmiş bir hadisəni, məsələn, məzuniyyəti xatırlamaq bir çox hallarda insanları məzuniyyəti qeyd edən ziyafət kimi digər əlaqəli hadisələri də xatırlamağa sövq edə bilər.

Biología Molecular y Neurociencias (IFIByNE)-CONICET və Buenos-Ayres Universitetinin tədqiqatçıları bu yaxınlarda xüsusi epizodik xatirələrin yenidən aktivləşdirilməsinin təkcə bu xatirələri deyil, həm də digər əlaqəli hadisələr və ya təcrübələrin xatirələrini gücləndirməyə kömək etməsi ehtimalını araşdıran yeni bir araşdırma apardılar.

Onların “Rabitə Psixologiyası” jurnalında dərc olunmuş nəticələri göstərir ki, insanlar kontekstdə bu xatirələrə bağlı olan digər hadisələri xatırlayarkən birləşdirilmiş epizodik xatirələr də dolayı yolla gücləndirilə bilər.

Juan Cruz Beron, Luz Bavassi və onların həmkarları öz məqalələrində “Yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsinin yenidən aktivləşdirilmiş xatirələri gücləndirdiyi göstərilmişdir, lakin onun əlaqəli, yenidən aktivləşdirilməmiş xatirələrə təsiri aydın deyil”. “Bu tədqiqat konsolidə edilmiş hədəf yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsinin eyni kontekstdə əldə edilmiş periferik məlumatların saxlanmasını dolayı yolla artıra biləcəyini araşdırdı.”

Əlaqədar xatirələrin aktivləşdirilməsini araşdıran əvvəlki tədqiqatların əksəriyyəti hələ konsolidasiya edilməmiş xatirələrə xüsusi diqqət yetirirdi ki, bu da onların nisbətən yeni olduğunu və uzunmüddətli saxlama üçün beyində sabitləşmədiyini bildirir. Bunun əksinə olaraq, Beron, Bavassi və onların həmkarları kontekstlə əlaqəli xatirələri xatırlayanda artıq birləşmiş xatirələrin daha da gücləndirilə biləcəyini müəyyən etmək istəyirdilər.

“Biz birləşdirilmiş hədəf yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsinin onun saxlanmasını yaxşılaşdıracağını və kontekstlə əlaqəli xatirələri gücləndirəcəyini fərz etdik” dedi tədqiqatçılar. “Bunu yoxlamaq üçün dörd təcrübə apardıq ki, iştirakçılar ilk olaraq gündəlik əşyalarla (periferik yaddaş) yanaşı sifət-ad cütlərini (hədəf yaddaşı) öyrəndilər.”

Tədqiqatçılar ümumilikdə 238 yetkin iştirakçının iştirakı ilə dörd günlük təcrübə aparıblar. Birinci gün bütün iştirakçılardan üzlər və adlar, eləcə də gündəlik əşyalar dəsti arasındakı assosiasiyaları öyrənmək istəndi.

2-ci gündə iştirakçıların bir hissəsi bir gün əvvəl etdikləri xatirələri onlara bu xatirələrin natamam xatırlatmalarını təqdim edərək yenidən aktivləşdirmək üçün hazırlanmış tapşırığı tamamladı. Eyni zamanda, qalan iştirakçılar əlaqəsi olmayan bir nəzarət tapşırığını yerinə yetirdilər.

Üçüncü gün tədqiqatçılar iştirakçıların hər iki alt qrupunun eksperimentin birinci mərhələsində yadda qalan həm hədəfi (yəni, üz adı cütləri), həm də periferik (obyektləri) yadda saxlamaq qabiliyyətini qiymətləndirdilər. Təcrübənin 2-ci günündə yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsi vəziyyətində olan insanların hər iki stimul növünü nəzarət şəraitində olanlardan daha yaxşı xatırladıqlarını aşkar etdilər.

“Nəticələr, yenidən aktivləşdirmənin eyni kontekstdə əldə edildikdə hədəf və periferik yaddaşların saxlanmasını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırdığını ortaya qoydu” dedi tədqiqatçılar. “Lakin periferik xatirələr fərqli kontekstdə öyrənildikdə, hədəf yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsi eyni dolayı gücləndirici təsir yaratmadı.

“Bu tapıntılar, yenidən aktivləşdirmə yolu ilə konsolidasiya edilmiş xatirələrin dolayı gücləndirilməsinin kontekstdən asılı olduğunu və paylaşılan məkan-zaman əldə etmə kontekstinə etibar edə biləcəyini göstərir.”

Ümumiyyətlə, bu son araşdırmanın nəticələri epizodik yaddaşın yenidən aktivləşdirilməsi mexanizmləri haqqında yeni dəyərli fikirlər təklif edir. Bu fikir digər tədqiqat qruplarını yeni açılmış yenidən aktivləşdirmə mexanizmlərini araşdırmaq üçün ruhlandıra bilər ki, bu da insan yaddaşı prosesləri haqqında anlayışımızı daha da təkmilləşdirə bilər.

Daha çox məlumat: Juan Cruz Beron və digərləri, Kontekstlə əlaqəli xatirələrin yenidən aktivləşdirilməsi yolu ilə dolayı gücləndirmə üçün sübut, Rabitə Psixologiyası (2025). DOI: 10.1038/s44271-025-00250-5

Jurnal məlumatı: Ünsiyyət Psixologiyası 

© 2025 Science X Network