Səsləri, xüsusən də digər heyvanlar tərəfindən edilən səsləri tez bir zamanda tanımaq qabiliyyətinin geniş çeşidli növlərin sağ qalmasına kömək etdiyi məlumdur. Bu qabiliyyət kateqoriyalı qavrayış kimi tanınan proses tərəfindən dəstəklənir və bu, davamlı eşitmə girişinin (məsələn, ton və ya tonun tədricən dəyişməsi) fərqli kateqoriyalara (yəni, spesifik bir şey ifadə edən vokalizasiya) çevrilməsini nəzərdə tutur.

Keçmiş müxtəlif tədqiqatlar kateqoriyalı qavrayışın sinir əsaslarını və səslərin təsnifatını işıqlandırmağa çalışmışdır. Onlar bu qabiliyyətlərdə rol oynaya biləcək bəzi beyin bölgələrini geniş şəkildə müəyyən etsələr də , heyvanların həmyaşıdlarının təsnifatlarını təsnif etdiyi dəqiq proseslər hələ tam aydınlaşdırılmayıb.

Johns Hopkins Universitetinin tədqiqatçıları bu yaxınlarda elmi olaraq Eptesicus fuscus kimi tanınan böyük qəhvəyi yarasaların beynində səslərin necə təmsil olunduğunu araşdıran bir araşdırma apardılar. Onların Nature Neuroscience jurnalında dərc olunmuş tapıntıları səslənmə kateqoriyalarının yarasaların ara beyinində kodlandığını göstərir.

“Kateqorik qavrayışın neokorteksdə meydana gəldiyi düşünülsə də, insanlar və heyvanlar eşitmə yolunda əvvəllər etoloji cəhətdən uyğun səs emalına uyğunlaşdırılmış funksional təşkilatdan faydalana bilər” deyə Jennifer Lawlor, Melville J. Wohlgemuth və onların həmkarları öz məqalələrində yazırdılar.

“Daxili qulaqdan iki sinaps qədər az olan aşağı kollikulusdakı səslənmələrin təmsilini öyrənmək üçün oyaq ekolokasiya edən yarasada (Eptesicus fuscus) iki fotonlu kalsium təsvirini inkişaf etdirdik.”

Komanda tərəfindən araşdırılan yarasa növləri əks-səda verir. Bu, mahiyyət etibarı ilə o deməkdir ki, onlar ətraflarında naviqasiya etmək və həmyaşıdları ilə ünsiyyət qurmaq üçün tezlik süpürgəsinə əsaslanan vokalizasiyalara (yəni, səslərin sürətlə dəyişməsi ilə xarakterizə olunan səslər) etibar edirlər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1746075511&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-clustered-neurons-midbrain-encode-categories.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNS4wLjcwNDkuMTE1Il0sWyJOb3QtQS5CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiXV0sMF0.&dt=1746075511101&bpp=1&bdt=55&idt=96&shv=r20250428&mjsv=m202504240101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075344%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075344%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1746075344%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6256246784052&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2053&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95358863%2C95358865%2C31092098%2C95358976%2C95359239%2C31092056%2C95344791%2C95352051%2C95359117%2C31090357%2C95359476&oid=2&pvsid=7600038093395029&tmod=1114012305&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=99

Təcrübələrini yerinə yetirmək üçün tədqiqatçılar heyvanların sinir fəaliyyətini real vaxtda vizuallaşdırmaq üçün kalsium ionlarından istifadə edən iki fotonlu kalsium görüntüləmə kimi tanınan bir texnikadan istifadə etdilər. Onlar beyinlərinin necə təsnif edildiyini daha yaxşı başa düşmək üçün əks-səda verən qəhvəyi yarasaları oyatmaq üçün bu texnikanı tətbiq etdilər və beləliklə, onlara həmyaşıdlarının səslərini anlamağa kömək etdi.

“Eşitmə oxutma təcrübələri nümayiş etdirdi ki, ayrı-ayrı neyronlar sosial və ya naviqasiya çağırışlarına seçici şəkildə cavab verir və bu, kateqoriyalar üzrə sağlam əhali səviyyəsində deşifrə imkan verir”, – tədqiqatçılar yazdı. “Sosial zənglər bərabər məsafəli addım-addım artımlarla naviqasiya zənglərinə çevrildikdə, ayrı-ayrı neyronlar keçid kimi xüsusiyyətlər və kateqoriya sərhədində kəskin şəkildə keçid edən əhali səviyyəsində cavab nümunələri göstərdi.”

Maraqlıdır ki, tədqiqatçılar yarasalar xüsusi kateqoriyalara aid səsləri eşitdikdə aktivləşən aşağı kollikulus kimi tanınan ara beyin strukturunda olan neyronların məkan qrupları əmələ gətirdiyini müşahidə ediblər. Bu klasterlər tonotopiyadan (yəni, səsləri tezliyə görə təşkil etmək üçün adətən beynin istifadə etdiyi strategiya) müstəqil olduğu ortaya çıxdı.

“Bu tapıntılar, etoloji cəhətdən uyğun səslər üçün müəyyən kanalların eşitmə iyerarxiyasının erkən mərhələlərində fəza olaraq ayrıldığı və sürətli subkortikal təşkilatın kateqoriyalı primitivlərə çevrilməsinə imkan verən kateqoriyalı emalın yenidən işlənmiş görünüşünü dəstəkləyir” dedi tədqiqatçılar.

Bu tədqiqat qrupu tərəfindən toplanan tapıntılar heyvanların səsləri necə emal etdiyi və təsnif etdiyi ilə bağlı mövcud anlayışı yenidən formalaşdıra bilər. Onlar tezliklə tədqiqatlar üçün yeni yollar aça bilər, potensial olaraq heyvanlar arasında əksolokasiya və ünsiyyəti dəstəkləyən beyin prosesləri haqqında yeni maraqlı kəşflərə səbəb ola bilər.

Daha çox məlumat: Jennifer Lawlor et al, Yarasaların orta beyinindəki fəzasal qruplaşdırılmış neyronlar səslənmə kateqoriyalarını kodlayır, Nature Neuroscience (2025). DOI: 10.1038/s41593-025-01932-3

Jurnal məlumatı: Nature Neuroscience 

© 2025 Science X Network