Təxminən 3,5 milyard insan kənd təsərrüfatının evlərə bitişik olduğu şəhərlərlə vəhşi yerlər arasındakı qarışıq keçid zonasında yaşayır; şəhərətrafı ərazilər meşəyə yayılır; insanlar, vəhşi təbiət və mal-qara asanlıqla qarışır. Yale Ətraf Mühit Məktəbinin apardığı yeni araşdırmaya görə, bu çöl-şəhər interfeysi (WUI) Yer səthinin cəmi 5%-ni əhatə edir, lakin zoonoz xəstəliklərin vəhşi təbiət sahiblərindən insanlara ötürülməsi üçün əsas yaşayış mühitini təmin edə bilər.

Tədqiqatçıların dediyinə görə, tədqiqat WUI-yə sürətli urbanizasiyanın xəstəliyin yayılma ehtimalına necə təsir göstərə biləcəyinə baxan ilk araşdırmadır və heyvanların məruz qalmasının və vəhşi ərazilərin işğalının məhdudlaşdırılmasının xəstəliyin idarə olunması üçün nə qədər vacib olduğunu vurğulayır, xüsusən də şəhər əhalisi artdıqca.

Müxtəlif potensial ev sahiblərinin və sürətli, qeyri-rəsmi artımın insanları xüsusilə həssas edə biləcəyi Qlobal Cənubda risk xüsusilə yüksəkdir. Növbəti 25 ildə şəhər yerlərində əhalinin 2,5 milyard artacağı gözlənilir ki, bu artımın 90%-i Afrika və Asiyada proqnozlaşdırılır. Tədqiqat həmçinin vəhşi təbiət sahiblərinin müxtəlifliyini və davranışını – və onların insanlarla əlaqə qurma yollarını – xüsusən də tropiklərdə daha yaxşı başa düşmək ehtiyacını vurğulayır.

“Vəhşi ərazinin şəhər interfeysi xəstəliklərin yaranması üçün mükəmməl yerdir, çünki sizdə insanlar, mal-qara və vəhşi təbiət var ki, bu bir-birinə sıx qarışmış torpaqdan istifadə qaydalarında,” Ph.D Rohan Simkin bildirib. tədqiqata rəhbərlik edən YSE-də namizəd. “Ancaq şəhərlər böyüdükcə çoxlu imkanlar var və bu xüsusilə Afrika və Asiya kimi şəhərlərin növbəti 20 və ya 30 il ərzində sürətlə böyüyəcəyi yerlərdə bu təsirlərdən çox qaçan şəhərləri dizayn etmək üçün doğrudur.”

Qlobal Dəyişiklik Biologiyasında nəşr olunan araşdırma , qlobal WUI-də 100-dən çox müxtəlif xəstəliklə əlaqəli təxminən 700 məməlinin paylanmasının xəritəsini tərtib etdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1738819056&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-highlights-impact-rapid-urbanization-emergence.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xNjIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90IEEoQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMi4wLjY4MzQuMTYyIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xNjIiXV0sMF0.&dt=1738819056087&bpp=1&bdt=67&idt=132&shv=r20250204&mjsv=m202502030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1738818751%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1738818751%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1738818751%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7381296091679&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1985&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95351059%2C95352061%2C95347432&oid=2&pvsid=3956098406159054&tmod=136008270&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=135

Simkin dedi: “Hökmdarların daha çox müxtəlifliyi olan yerdə, müxtəlif patogenlər və insanların onlarla qarşılıqlı əlaqə qura biləcəyi daha çox yol var” dedi.

Simkinin sözlərinə görə, müəlliflər zoonoz xəstəlikləri daşıyan növlərin nə qədər geniş yayıldığına təəccübləniblər . Məsələn, tanezumi siçovulu vəba yaya bilər və bütün qitələrdə inkişaf edir. Müəlliflər qeyd edirlər ki, 700 milyondan çox insan 20 və ya daha çox növ üçün uyğun yaşayış sahəsi olan ərazilərdə yaşayır və əslində WUI-dəki hər bir insan ən azı bir potensial ev sahibi növü ilə yanaşı yaşayır.

Tədqiqatçılar bir neçə qaynar nöqtələri, o cümlədən Çinin bəzi hissələri və ya ABŞ-ın Şimal-Şərqi kimi xüsusilə geniş WUI-lər daxil olmaqla bir neçə qaynar nöqtəni müəyyən etdilər .

Bunlar məhdud səhiyyə, pis sanitariya və qeyri-rəsmi yaşayış şəraiti ilə xəstəlik riskinin güclənə biləcəyi və gələcək urbanizasiyanın əsas hissəsinin baş verəcəyi eyni sahələrdir . Bununla belə, məlumatların ən məhdud olduğu yer də budur, qeyd etdilər.

“İnsanların əslində ən həssas olduğu yerlərdə xəstəlik ekologiyası ilə bağlı bu real bilik çatışmazlığımız var” dedi Simkin.

Müəlliflərin fikrincə, bu boşluğu aradan qaldırmaq və insanların və müxtəlif ev sahiblərinin necə və nə qədər tez-tez qarşılıqlı əlaqədə olduğunu daha yaxşı başa düşmək, xəstəliyin yayılmasının əsl riskini xəritələşdirmək üçün vacibdir.

Tədqiqatın həmmüəllifi olan Frederik C. Hixon Coğrafiya və Urbanizasiya Elmi üzrə professoru Karen Seto deyib: “Şəhərlərin çöl ərazilərinə genişlənməsi, dünya miqyasında insanların əlaqəsinin artması və patogenlərin yüksək olduğu yerlərdə şəhərlərin böyüməsi bizim yeni başa düşməyə başladığımız əhəmiyyətli xəstəliklərin yayılması riskləri yaradacaq”.

Daha çox məlumat: Rohan D. Simkin et al, Zoonotik Host Richness in the Global Wildland-Urban Interface, Global Change Biology (2025). DOI: 10.1111/gcb.70039

Jurnal məlumatı: Qlobal Dəyişiklik Biologiyası 

Yale Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir