Dünyanın ən böyük korporasiyaları, tütün nəhəngləri kimi, insanların və hökumətlərin şirkətləri maliyyə cəhətdən məsuliyyətə cəlb etmələrini asanlaşdırmaq səylərinin bir hissəsi olaraq, yeni bir araşdırmanın bir hissəsi olaraq, iqlimə 28 trilyon dollar ziyan vurdu.

Dartmut Kollecinin tədqiqat qrupu 111 şirkətin yaratdığı təxmini çirklənmə ilə çıxış etdi, ümumi dollar rəqəminin yarısından çoxu 10 qalıq yanacaq təminatçısı: Saudi Aramco, Qazprom, Chevron, ExxonMobil, BP, Shell, National Iranian Oil Co., Pemex, Coal India və British Coal Corporation.

Müqayisə üçün qeyd edək ki, 28 trilyon dollar ABŞ-da keçən il istehsal olunan bütün mal və xidmətlərin cəmindən azdır.

Çərşənbə günü Nature jurnalında dərc olunan araşdırmada hesablamalara görə , siyahının başında Səudiyyə Aramco və Qazprom şirkətlərinin hər biri onilliklər ərzində 2 trilyon dollardan çox istilik ziyanına səbəb olub. Tədqiqatçılar hesab ediblər ki, 1990-cı ildən bəri atmosferə buraxılan istixana qazının hər 1%-i təkcə istidən 502 milyard dollar ziyan vurub ki, bu da qasırğalar, quraqlıqlar və daşqınlar kimi digər ekstremal havaların çəkdiyi xərclər daxil deyil.

İnsanlar çirkləndiricilərə pul ödəmək haqqında danışırlar və bəzən hətta onları məhkəməyə verirlər və ya onları cilovlamaq üçün qanunlar qəbul edirlər.

Tədqiqat Dartmutda işləmiş, lakin hazırda Stanford Universitetində Yer sistemləri üzrə alim olan aparıcı müəllifi Kristofer Kallahan bildirib ki, “bu hesabatlılıq nəzəriyyələrinin bir çoxunun əsasını təşkil edən səbəb-nəticə əlaqələrini” müəyyən etmək cəhdidir. Zero Carbon Analytics araşdırma şirkəti iqlim dəyişikliyinin zərərləri ilə bağlı qlobal miqyasda açılan 68 məhkəmə iddiasını hesablayır ki , bunların da yarısından çoxu ABŞ-dadır.

“Hamı eyni sualı verir: Buna kimin səbəb olduğu haqqında əslində nə iddia edə bilərik?” Araşdırmanın həmmüəllifi, Dartmut iqlimşünası Castin Mankin bildirib. “Və bu, həqiqətən də, iqlim təhlükələrini və/və ya onların zərərlərini müəyyən emitentlərə qaytara biləcəyimizə dair termodinamik bir suala gəlir?”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4203178812&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1745485898&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-world-biggest-companies-trillion-climate.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NiIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NiJdLFsiTm90LUEuQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNS4wLjcwNDkuOTYiXV0sMF0.&dt=1745485893345&bpp=1&bdt=88&idt=416&shv=r20250423&mjsv=m202504210101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745485649%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745485649%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745485649%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=523438081312&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2653&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31091912%2C31091982%2C95332927%2C95354565%2C95357878%2C31090357%2C95357716&oid=2&pvsid=47059844299709&tmod=1403073254&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=4834

Cavab bəli, Callahan və Mankin dedi.

Tədqiqatçılar, 137 il əvvələ gedən 111 ən böyük karbon yönümlü şirkət tərəfindən istehsal olunan benzin və ya kömürlə işləyən elektrik stansiyalarından elektrik enerjisi kimi məhsulların məlum yekun emissiyaları ilə başladılar , çünki bu, hər hansı şirkətlərin emissiya məlumatlarına qədər gedib çıxır və karbon dioksid ondan daha uzun müddət havada qalır. Onlar 1000 müxtəlif kompüter simulyasiyasından istifadə edərək, bu emissiyaları həmin şirkətin emissiyalarının olmadığı bir dünya ilə müqayisə edərək Yerin qlobal orta səth temperaturu üçün dəyişikliklərə çevirdilər.

Bu yanaşmadan istifadə edərək, onlar müəyyən etdilər ki, məsələn, Chevron-dan gələn çirklənmə Yerin temperaturunu 0,045 dərəcə Fahrenheit (.025 dərəcə Selsi) artırıb.

Tədqiqatçılar həmçinin daha 80 kompüter simulyasiyasından istifadə edərək və daha sonra həddindən artıq istilik intensivliyini iqtisadi məhsuldarlığın dəyişməsi ilə birləşdirən düstur tətbiq etməklə hər bir şirkətin çirklənməsinin ilin ən isti beş gününə nə qədər töhfə verdiyini hesablayıblar.

Bu sistem elm adamlarının 2021-ci il Sakit okeanın şimal-qərb isti dalğası kimi ekstremal hava hadisələrini iqlim dəyişikliyi ilə əlaqələndirmək üçün on ildən artıqdır istifadə etdikləri müəyyən edilmiş texnikalar əsasında modelləşdirilmişdir.

Mankin bildirib ki, keçmişdə “Kim deyə bilər ki, mənim CO ₂ molekulum bu zərərlərə səbəb olub?” Onun sözlərinə görə, onun araşdırması “həqiqətən də inandırıcı inkar pərdəsinin elmi olaraq necə mövcud olmadığını aydın şəkildə ortaya qoydu. Biz əslində zərərləri əsas emitentlərə qaytara bilərik”.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Shell şərh verməkdən imtina etdi. Aramco, Qazprom, Chevron, Exxon Mobil və BP şərh tələblərinə cavab vermədi.

“İstifadə etdikləri bütün üsullar olduqca güclüdür” dedi, London İmperial Kollecinin iqlimşünası Friederike Otto, xüsusi ekstremal hava hadisələrinin iqlim dəyişikliyi ilə pisləşdiyini və əgər pisləşdiyini görmək üçün sürətli atribusiya araşdırmalarına cəhd edən alimlər toplusuna rəhbərlik edən World Weather Attribution. O, tədqiqatda iştirak etməyib.

“Mənim fikrimcə, bu yanaşmanın müxtəlif qruplar tərəfindən daha çox mənimsənilməsi yaxşı olardı. Hadisələrin atribusiyasında olduğu kimi, bunu nə qədər çox qrup etsə, elm də bir o qədər yaxşı olar və biz nəyin fərqli olub, nəyin olmadığını daha yaxşı bilirik” dedi Otto. İndiyə qədər böyük bir karbon emitentinə qarşı heç bir iqlim məsuliyyəti iddiası uğurlu olmadı, amma bəlkə də “elmi sübutların nə qədər güclü olduğunu” göstərmək bunu dəyişə bilər, dedi.

Keçmişdə ayrı-ayrı şirkətlərin vurduğu zərər məlumatların səs-küyündə itdi, buna görə də onu hesablamaq mümkün deyildi, Callahan dedi.

Araşdırmada iştirak etməyən Stanford Universitetinin iqlimşünası Chris Field, “İndi biz iqlim böhranında elə bir nöqtəyə çatdıq ki, ümumi zərər o qədər böyükdür ki, bir şirkətin məhsulunun töhfələri ildə on milyardlarla dollar təşkil edə bilər”.

Bu, yaxşı bir məşq və konsepsiyanın sübutudur, lakin o qədər başqa iqlim dəyişənləri var ki, Callahan və Mankin-in gətirdiyi rəqəmlər, yəqin ki, şirkətlərin həqiqətən vurduğu zərərin böyük ölçüdə qiymətləndirilməsidir, dedi tədqiqatda iştirak etməyən Pensilvaniya Universitetinin iqlimşünası Michael Mann.

Ətraflı məlumat: Christopher W. Callahan et al, Carbon majors and the elmi case for iqlim laability, Nature (2025). DOI: 10.1038/s41586-025-08751-3

Jurnal məlumatı: Təbiət 

© 2025 Associated Press. Bütün hüquqlar qorunur. Bu material icazəsiz dərc edilə, yayımlana, yenidən yazıla və ya yenidən paylana bilməz.