Tarixçi Dominik Deslandres iki son araşdırmada 1632-1760-cı illər arasında qeydlər göstərir ki, 734 yerli uşaq Fransanın Şimali Amerika koloniyasında qul kimi saxlanılıb.

Kvebek tarixçisi Dominik Deslandresin iki yeni araşdırmasına görə, gənc yaşda ailələrindən qoparılan, uzun məsafələrə daşınan və alınmalı və satılmalı mülk kimi rəftar edildi – bu, Yeni Fransada yerli uşaq kölələrin sərt reallığı idi.

Fransa koloniyasının əsas yaşayış məntəqələrindən biri olan Monrealda (o vaxtlar Ville-Mari kimi də tanınır) köləlik uzun müddətdir tədqiqatçılar tərəfindən diqqətdən kənarda qalmışdır. Montréal Universitetinin Tarix kafedrasının professoru Deslandres, dövrün təqaüdündəki bu kor nöqtəni düzəltmək üçün çalışır.

Bu ay və keçən yay Revue d’histoire de la Nouvelle-France və Les Cahiers des Dix- də nəşr olunan araşdırmalarda Deslandres Monrealda yerli uşaq köləliyinin miqyasını ortaya qoyur və yerli uşaq köləsi Fransuanın hekayəsini izah edir.

Avropalıların gəlişindən əvvəl yerli cəmiyyətlər üçün köləlik naməlum olmasa da, fransızlar və sonrakı ingilis müstəmləkəçiləri Roma hüquq prinsipi partus sequitur ventrem əsasında köləliyin yeni formasını tətbiq etdilər: kölə qadından doğulan uşaq da qul idi.

“Ancaq yerli xalqlar arasında qul statusu sonrakı nəslə ötürülmədi; o, yalnız fərdlərə şamil edildi, nəsillərə deyil” dedi Deslandres. “Və yerli qulun statusu dəyişə bilər: ona, məsələn, öldürülmüş qəbilə üzvünün yerini tutmağa icazə verilə bilər.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751529061&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-france-child-slaves-indigenous-reveal.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751529061011&bpp=1&bdt=94&idt=56&shv=r20250630&mjsv=m202506260101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751529056%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751529056%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751529056%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4111878010890&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1968&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31093232%2C95353386%2C95362655%2C95363434%2C95363800%2C95365225%2C42533293%2C95365113%2C95359265%2C95365115&oid=2&pvsid=7946185231601008&tmod=415483929&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=239

Ümumilikdə 10.000-ə qədər

1960-cı illərdə tarixçi Marsel Trudel Yeni Fransada 4000-ə yaxın qul olduğunu təxmin edirdi, onların əksəriyyəti yerlilərdir. “Ancaq daha yeni araşdırmalar göstərir ki, 1632-ci ildən 1760-cı ildə Britaniyanın işğalı arasında 10.000-ə qədər insan kölə ola bilərdi” dedi Deslandres.

Və kölə edilmiş əhalinin böyük bir hissəsi, xüsusən də yerli qullar çox gənc idi. 1632-1760-cı illər arasında yaşı məlum olan 1574 quldan 734-ü adları qeydlərdə sonuncu dəfə görünəndə 12 yaşından kiçik idi.

Təkcə Monrealda yaşı məlum olan 947 quldan 430-u 12 yaşından kiçik yerli uşaqlar, 49-u isə 12 yaşından kiçik Afro-nəslindən olan uşaqlar idi.

Tez-tez panis (kişi) və ya panisse (qadın) olaraq adlandırılan bu uşaqların bəzən yalnız bir adı var idi. Onların soyadı varsa, ağasının soyadı idi. Deslandresin fikrincə, şəxsiyyətin bu silinməsi “köləliyin səbəb olduğu sosial ölüm”ə səbəb olub.

“Cathie-Anne Dupuis-in tarixi demoqrafiya sahəsindəki işi üzə çıxarır ki, Fransa Rejimi dövründə, 1632-1759-cu illər arasında əsarət altında olan yerli əhalinin yarısı 17 yaşına çatmamış ölüb” dedi Deslandres.

“İngiltərənin işğalı ilə 1834-cü ildə köləliyin ləğvi arasındakı dövr üçün “ölümdə orta yaş” 11-ə düşdü. Yerli kölə qadınlar üçün orta yaş Fransa Rejimi dövründə 21-dən Britaniya hakimiyyəti altında 13-ə düşdü.”

Deslandres aşkar etdi ki, çox sayda ölüm həmişə böyük epidemiyalarla üst-üstə düşmür və onların pis rəftardan qaynaqlandığını göstərir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Forma vermək daha asandır

Yeni Fransada yerli uşaq kölələrin çoxluğunu bir neçə amil izah edir. Birincisi, avarçəkmə, tarlalarda işləmək və kolonistlərin adətən çoxuşaqlı ailələri olduğundan, ev işlərində köməklik göstərmək kimi çətin işləri yerinə yetirmək üçün koloniyada əməyə yüksək tələbat var idi.

Bir neçə afrikalı qul gətirildiyi üçün kolonistlər düşmənlərinə basqınlarda məhbusları, çox vaxt uşaqları əsir götürən yerli müttəfiqlərinə müraciət etdilər. Fransızlarla müttəfiq olmayan yerli xalqlar buna görə də qulların əsas mənbəyinə çevrildilər.

Xərclər də bir amil idi: yerli qul, Afro-nəslindən olan quldan xeyli azdır. Ancaq xərc bir yana, kolonistlər də inanırdılar ki, onların ehtiyaclarına uyğun olaraq, uşağı formalaşdırmaq böyüklərdən daha az səy tələb edir.

“Çox gənc yaşda ailəsindən alınmış və bütün əhəmiyyətli əlaqələri kəsilmiş bir insanda sədaqət inkişaf etdirmək daha asandır” dedi Deslandres. Başqa sözlə, kolonistlər inanırdılar ki, uşağın mədəni və ailə bağlarının qırılması onları daha itaətkar edir və müqavimət və ya qaçma ehtimalını azaldır.

Uşaq qullara üstünlük verilməsi həm də Yeni Fransada patriarxal ailə quruluşu və mirasla bağlı gərginliklərlə formalaşmışdı. Uşaq quluna sahib olmaq və onu böyütməklə, kolonistlər qocalığa qədər onlarla qalacaq sadiq bir işçinin xidmətlərini təmin edə bilərdilər.

“Bu, onları varislərin tamahından qorumaq və yaşlılıq illərini daha dinc etmək üçün bir yol idi” dedi Deslandres.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=1092384543&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751529061&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-france-child-slaves-indigenous-reveal.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751529061011&bpp=1&bdt=93&idt=80&shv=r20250630&mjsv=m202506260101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751529056%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751529056%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751529056%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0%2C750x280&nras=1&correlator=4111878010890&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=4173&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31093232%2C95353386%2C95362655%2C95363434%2C95363800%2C95365225%2C42533293%2C95365113%2C95359265%2C95365115&oid=2&pvsid=7946185231601008&tmod=415483929&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&dtd=241

“Zərif köləlik” yoxdur

Trudelin köhnəlmiş “zərif köləlik” və ailənin bir üzvü kimi kölə anlayışları o vaxtdan geniş şəkildə tənqid edilir. Deslandres birmənalı deyir: “İnsan azadlığından məhrum olanda bunu yumşaq köləlik hesab etmirəm”.

Əslində, kölə uşaqlar “sərt patriarxal əsarətdə” yaşayırdılar. Daxili iyerarxiyada ən aşağı mövqe tutaraq, ağalarının və ya məşuqələrinin mülkü idilər və onlara tam itaət borclu idilər.

Onlar gənc yaşlarından işə başlamış, ev qulluqçusu kimi işləyən uşaqlara tapşırılan ev, əkinçilik və heyvandarlıq işlərini yerinə yetirmişlər.

Ancaq ən azı bir mühüm fərq var idi: qullar ömürlük qulluğa məhkum idilər, halbuki müqaviləli qulluqçular müqavilələri başa çatdıqdan sonra azadlıqlarını bərpa etdilər. Adətən çeptel enfantin (hərfi mənada “uşaq mal-qarası”) adlandırılan bütün bu işləyən uşaqları çox vaxt evin xanımı idarə edirdi .

Xəstə bir qul tibbi yardım üçün Monrealın Hôtel-Dieu xəstəxanasına göndərilirdisə, bu, ilk növbədə qiymətli varlığı qorumaq üçün idi. “İndiki dünyada bu, avtomobilinizi xidmət üçün qaraja aparmaq kimi olardı” dedi Deslandres.

Demək olar ki, hər bir ailə ya qul sahibi olmaqla, ya da bir neçə saatlıq icarəyə götürməklə, “bu gün avtomobil icarəyə götürə biləcəyiniz şəkildə” qul əməyindən istifadə etmək imkanına malik idi.

İtaətsizliyə görə cəza sərt ola bilərdi, xüsusən də Fransa rejiminin sonlarına doğru, Qərbi Hindistanda və Luizianada olanlara bənzər qul üsyanları qorxusu geniş yayılmışdı.

Deslandres öz məşuqəsinə qəsdən xəsarət yetirdiyinə görə asılan bir qulun faciəvi hadisəsinə istinad edərək, “Şəxsi zərər vurmaq üçün cəzalar xüsusilə ağır idi” dedi.

AI ilə qeydlərin axtarışı

Təhlillər üçün Deslandres və onun tədqiqat qrupu, əl yazısını deşifrə etmək və minlərlə tarixi sənədlərdə axtarış etmək üçün süni intellektdən istifadə edən Transkribus proqram təminatına etibar etdilər.

“Sadəcə “panis” və “panisse” sözləri ilə axtarış apararaq, bilmədiyim yüzlərlə qeyd tapdım” dedi Deslandres. Bu, ona əvvəllər yalnız səpələnmiş qeydlərdə qeyd olunan şəxslərin həyat hekayələrini yenidən qurmağa imkan verdi.

Xüsusilə bir hekayə onun diqqətini çəkdi: Fransua adlı yerli qulun hekayəsi. Altı-yeddi yaşında koloniyaya gələrək 17 yaşında azad edildi və ona torpaq sahəsi verildi. Lakin onun azadlığı qısamüddətli oldu: borc yükü altında qalan o, nəhayət, bütün əşyalarını keçmiş ağasına verdi və yenidən onun qulu oldu.

Fransuanın hekayəsi əcdadlarından birinin uşaq ikən koloniyaya gəlmiş yerli qulla evləndiyini kəşf edən Deslandreslə dərindən rezonans doğurur. İndi o, Monreal küçələrində gəzərkən Fransua haqqında düşünür.

“Bizi əsrlər ayırır, amma onun dünyası mənim dünyamla kəsişir” dedi. “Mən onun izi ilə gedirəm: o, Milli Arxivə gedərkən yolda götürdüyüm Sen-Paul küçəsində yaşayırdı. Mən bir vaxtlar Fransuanın işlədiyi Pyer Prüdhomma məxsus olan torpaqların yaxınlığında yaşayıram və bir vaxtlar onun azadlığından sonra əldə etdiyi, lakin sonra itirdiyi konsessiyaya yaxın rəsmlər çəkirəm”.

Ətraflı məlumat: Dominique Deslandres, À la recherche de François, panis de Pierre Prudhomme, Axtarış Fransua, Pierre Prudhomme panis, Les Cahiers des Dix (2025). DOI: 10.7202/1117951ar

“Enfant et esclave à Montréal: un angle mort de la recherche / Montrealın uşaq qulları: tədqiqatda kor nöqtə”, (2024). www.erudit.org/fr/revues/rhnf/ … -rhnf09391/105183ac/

Monreal Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir