Miçiqan Universitetinin yeni araşdırması göstərir ki, qədim Homo sapiens təxminən 41.000 il əvvəl maqnit Şimal Qütbünün Avropa üzərində yerdəyişməsi zamanı günəş kremi, xüsusi geyimlər və mağaraların istifadəsindən bəhrələnmiş ola bilər.

Bu texnologiyalar Avropada yaşayan Homo sapiensləri zərərli günəş radiasiyasından qoruya bilərdi. “Science Advances” jurnalında dərc olunan və Michigan Engineering və UM Antropologiya Departamentinin tədqiqatçılarının rəhbərlik etdiyi araşdırmaya görə, digər tərəfdən, neandertalların bu texnologiyalardan məhrum olduğu və təxminən 40.000 il əvvəl yoxa çıxdığı görünür.

Komanda maqnit sahəsinin qütbləri mövqelərini dəyişməyə başlayanda Şimal qütbünün Avropa üzərində dolaşdığını, bu təbii proses Yerin geoloji tarixində təxminən 180 dəfə baş verib. Maqnit dönüşü o zaman tamamlanmasa da, maqnit sahəsi zəiflədi və dünyanın əksər hissəsində auroranın meydana gəlməsinə səbəb oldu və kosmosdan daha zərərli UV işığının daxil olmasına imkan verdi.

Təxminən eyni zamanda, Homo sapiens xüsusi geyimlər tikməyə və dəriyə tətbiq olunduqda günəşdən qoruyucu xüsusiyyətlərə malik olan oxra mineralından daha tez-tez istifadə etməyə başladığı görünür. Bu davranışlar Neandertal əhalisinin azaldığı bir vaxtda onların Avropa və Asiyada yayılmasına kömək edə bilərdi.

Agnit Mukhopadhyay, aparıcı müəllif və UM-un iqlim və kosmos elmləri və mühəndisliyi üzrə tədqiqat bölməsi, “Tədqiqatda biz maqnit sahəsinin bir-birinə bağlı olmadığı, kosmik şüalanmanın və ya günəşdən gələn hər hansı enerjili hissəciklərin yerə tam sızmasına imkan verən bütün bölgələri birləşdirdik ” dedi.

“Biz aşkar etdik ki, bu bölgələrin bir çoxu əslində 41.000 il əvvələ aid erkən insan fəaliyyəti ilə, xüsusən də mağaralardan istifadənin artması və tarixdən əvvəlki günəşdən qoruyucu vasitələrdən istifadənin artması ilə çox yaxından uyğunlaşır.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=100&lmt=1744866039&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-earth-magnetic-pole-shift-sunscreen.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NSJdLFsiTm90LUEuQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNS4wLjcwNDkuOTUiXV0sMF0.&dt=1744866039434&bpp=2&bdt=166&idt=3&shv=r20250410&mjsv=m202504140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=2983250497464&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2043&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95355972%2C95355974%2C95330278%2C31091783%2C95357878%2C31090357%2C95357716&oid=2&pvsid=1562751951426562&tmod=1416461313&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=1&fsb=1&dtd=9

Səyyar dirəklər

Yerin maqnit sahəsi onun fırlanması və nüvəsinin fırlanması ilə yaranır. Ərinmiş dəmirdən ibarət olan nüvə elektrik cərəyanları yaradır və bu cərəyanlar yer kürəsinin ətrafında bir halo şəklində yayılır. Bu halo Yer kürəsini kosmik radiasiyadan qorumağa kömək edir – Yerin ozon təbəqəsini incələyən və daha çox UV işığına imkan verən maddələr. Bu hissəciklərin Yerin maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində həm də qütb yaranır.

Mukhopadhyay Günəş, heliosfer və planetar kosmik mühitləri, o cümlədən Yerin mühitini öyrənmək üçün UM Kosmik Mühitin Modelləşdirilməsi Mərkəzi tərəfindən hazırlanmış və dəstəklənən çox yönlü rəqəmsal alət olan Kosmik Hava Modelləşdirmə Çərçivəsindən istifadə edərək bu qarşılıqlı əlaqənin modellərini yaratmağa başladı.

Günəş davamlı olaraq Yerə doğru isti qazlar və yüklü hissəciklər atır, bu da son dərəcə yüksək temperaturlara görə plazma sistemi rolunu oynayır. Mukhopadhyay, bu plazma sisteminin Yerin maqnit sahəsi ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu proqnozlaşdıran bir model hazırladı və nəticədə aurora meydana gəlməsini təmin etdi.

Bu maqnit sahəsi şimal və cənub istiqamətinə malikdir: Şimal və Cənub qütbləri. Maqnit sahəsinin oriyentasiyası ondan ibarətdir ki, siz adətən yalnız maqnit sahələrinin ən güclü olduğu Şimal və Cənub qütblərində aurora görürsünüz. Lakin tarix boyu bəzən bu qütblər öz ənənəvi coğrafi mövqelərindən kənara çıxırlar.

Mukhopadhyay deyir ki, bunlara “geomaqnit ekskursiyaları” deyilir. Ən son hadisə təxminən 41.000 il əvvəl baş vermiş Laşamp ekskursiyası adlanır.

Almaniyanın GFZ Helmholtz Geologiya Mərkəzinin tədqiqatçısı Sanja Panovska ilə işləyən Muxopadhyay Yerin geokosmik sisteminin 3D rekonstruksiyasını yaradıb.

Bunun üçün tədqiqatçılar üç ayrı modeli birləşdirdilər: Laşamp ekskursiyası zamanı geomaqnit sahəsini rekonstruksiya edən bir qlobal model, Yer ətrafındakı kosmik plazma mühitinin modeli və o zaman Yerin aurorasının necə göründüyünü proqnozlaşdıran model. Əldə edilən 3D model yüklü hissəciklərin Yerin geomaqnit sahəsindən keçə bildiyi yerləri göstərdi.

Tədqiqatçılar Laschamps ekskursiyası zamanı Yerin maqnit sahəsinin həcminin indiki gücünün təxminən 10%-nə qədər azaldığını aşkar etdilər. Bu, Yerin maqnit qütblərinin ekvatorun yaxınlığında aşağı əyilməsinə və onun maqnit sahəsinin xətlərinin genişlənməsinə imkan verdi. Bu həm də qütb işığının bütün Avropada və Şimali Afrikada görünməsinə imkan verərdi.

Tədqiqatçılar daha sonra Yer kürəsinin kosmos sisteminin 3D xəritəsini yerləşdirdilər və aşkar etdilər ki, Laşamp ekskursiyasının müddəti (təxminən 41.000-dən 39.000 BP-ə qədər) planetdə yaşayan insan qrupları üçün dəyişiklik dövrləri ilə üst-üstə düşür.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Kosmik şüalar, radiasiya və sağ qalma

UM antropologiya üzrə dosenti Raven Qarvey deyir ki, Neandertallar və Homo sapiens Avropada bir yerdə yaşayıblar və Homo sapiens (çox vaxt anatomik cəhətdən müasir insanlar adlanır) təxminən 56.000 il əvvəl gəliblər. Təxminən 40.000 il əvvəl Avropada neandertallar artıq bir növ kimi tanınmamışdı.

“Bu növlər, neandertallar və anatomik cəhətdən müasir insanlar arasında, bu yoxa çıxmağı izah edə biləcək bəzi fərqlər onilliklər ərzində əsas antropoloji sual olub” dedi Garvey.

O, dedi ki, geyim buna səbəb ola bilər. Bədənə uyğun geyim istehsalının texnoloji vasitələri anatomik cəhətdən müasir insanlarla əlaqəli arxeoloji ərazilərdə aşkar edilmişdir, lakin mütləq Neandertallarla deyil.

Bununla belə, anatomik cəhətdən müasir insanlarla əlaqəli yerlərdə arxeoloqlar təkcə dəri istehsalında istifadə olunan qırıntılar deyil, həm də iynələr və iynələr – tikişlə əlaqəli əşyalar tapdılar. Garvey-in fikrincə, xüsusi geyimlərin iki faydası var: o, əhəmiyyətli dərəcədə daha isti idi və əlavə istilik insanların yemək axtarmaq üçün ocaqlarından və sığınacaqlarından daha uzaqlara getməsi demək idi.

Onun sözlərinə görə, xüsusi geyim başqa bir gözlənilməz fayda təmin edə bilərdi – günəşin zərərindən qorunma.

Günəş radiasiyasının bir çox zərərli təsiri var, o cümlədən göz patologiyaları və fol turşusunun tükənməsi (bu, anadangəlmə qüsurlara və uşaq ölümlərinin artmasına səbəb ola bilər), “buna görə də günəş radiasiyasından qorunmaq, ona sahib olan hər kəsə əhəmiyyətli üstünlüklər verərdi” dedi.

Homo sapiens də uzun müddətdir ki, bir çox hominin növləri tərəfindən istifadə edilən dəmir oksidi , gil və silisiumdan ibarət təbii olaraq meydana gələn piqment olan oxra istifadəsini artırmış ola bilər . İnsanlar ondan əşyaları, mağara divarlarını rəngləmək və hətta bədənlərini bəzəmək üçün istifadə edirdilər.

“Bəzi eksperimental testlər onun günəş kreminə bənzər xüsusiyyətlərə malik olduğunu göstərdi. Bu, kifayət qədər təsirli günəş kremidir və onu əsasən bu məqsədlə istifadə edən etnoqrafik populyasiyalar da var”, – Qarvey deyib. “Onun istehsalının artması və ilk növbədə anatomik cəhətdən müasir insanlarla əlaqəsi (Laşamplar zamanı) xalqların da ondan bu məqsədlə istifadə etdiyini göstərir.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=809300024&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=100&lmt=1744866061&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-earth-magnetic-pole-shift-sunscreen.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM1LjAuNzA0OS45NSJdLFsiTm90LUEuQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNS4wLjcwNDkuOTUiXV0sMF0.&dt=1744866039459&bpp=3&bdt=191&idt=3&shv=r20250410&mjsv=m202504140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744865844%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C750x280%2C1905x945%2C1005x124&nras=3&correlator=2983250497464&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=5&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=5150&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=1389&eid=95355972%2C95355974%2C95330278%2C31091783%2C95357878%2C31090357%2C95357716&oid=2&psts=AOrYGsn60mibuWPkSZnTYaGjx-jlHP8vxerWjJmW9NKlXn7p2Q6xeVPI4ixTYCz1GiXxgCMr1bfyAsHXJv-baEeVr1ckCHNV%2CAOrYGslXC–LcVIb67dnexS6Uspf-mnlARLbYKu0zEskPrkaAomAIbpJ0NS5lnRLiR9ZXdZceSOh5XQEYwxnU9MUKTAtj06in7OY-d69c9PLlkoBLoAbHA&pvsid=1562751951426562&tmod=1416461313&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=5&uci=a!5&btvi=3&fsb=1&dtd=22432

(Günəş) küləyində ehtiyatlı olmaq

Tədqiqatçılar əldə etdikləri nəticələrin qəti olmadığını vurğulamağa diqqət yetirirlər. Bununla belə, onlar artıq mövcud məlumatlara baxmaq üçün yeni bir üsuldur.

“Düşünürəm ki, qeyd etmək vacibdir ki, bu tapıntılar korrelyasiyalıdır və (bizimki a) meta analizdir, əgər istəyirsinizsə,” Garvey deyib. “Ancaq düşünürəm ki, bu, Laschamps ekskursiyasının işığında bu məlumatlara yeni bir perspektivdir.”

Əvvəlki ekskursiyaların çoxdan insanlara necə təsir etdiyini araşdırmaqdan əlavə, Mukhopadhyay 3D modelin insanlara ekskursiyaların gələcəkdə bizə necə təsir edəcəyini proqnozlaşdırmaq üçün bir yol təqdim etdiyini söylədi.

“Əgər bu gün belə bir hadisə baş versəydi, biz bir neçə fərqli sektorda tam işıqlandırmanın şahidi olardıq” dedi.

“Rabitə peyklərimiz işləməyəcəkdi. Yerdə olan bir çox telekommunikasiya massivlərimiz, gündəlik həyatımızda olduqca böyük rol oynayacaq insan təsirlərini nəzərə almasaq, ən kiçik kosmik hava hadisələrindən ciddi şəkildə təsirlənəcək.”

Mukhopadhyay həmçinin qeyd etdi ki, onların işi eyni zamanda insanların atmosferi bugünkündən çox fərqli görünən bir planetdə hələ də sağ qala bildiyini vurğulayır və bunun Yerdən başqa planetlərdə həyat axtarışı üçün təsirləri var.

“Bir çox insanlar deyirlər ki, planet güclü maqnit sahəsi olmadan həyatı davam etdirə bilməz ” dedi. “Tarixdən əvvəlki Yerə və xüsusən də bu kimi hadisələrə baxmaq bizə ekzoplanetar fizikanı çox fərqli bir nöqtədən öyrənməyə kömək edir. O vaxtlar həyat mövcud idi. Amma bugünkündən bir az fərqli idi.”

Tədqiqatın həmmüəllifləri arasında Michigan Engineering-dən Michael Liemohn, Daniel Welling və Austin Brenner, Michigan Engineering və Finlandiya Meteorologiya İnstitutundan Natalia Ganjushkina, Oulu Universitetindən İlya Usoskin və Şeffild Universitetindən Mixail Balixin var.

Ətraflı məlumat: Agnit Mukhopadhyay, Auroral Ovalın Səyyahı, 41,000 il əvvəl, Elmdə irəliləyişlər (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adq7275 . www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adq7275

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Michigan Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir