Baxmayaraq ki, son otuz il ərzində qlobal miqyasda həyat standartları yaxşılaşsa da, həm ölkələr arasında, həm də onların daxilində, xüsusən də şəhər və kənd yerləri arasında kəskin və davamlı bərabərsizliklər qalmaqdadır. Bu boşluqlar hər kəsin layiqli həyat tərzinə malik olmasını təmin etmək üçün yoxsulluğun azaldılması istiqamətində səylərin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır.

Nature Communications -da dərc olunan araşdırma 75 aşağı və orta gəlirli ölkədəki ev təsərrüfatlarının məlumatlarından istifadə edir və göstərir ki, ev təsərrüfatlarının 94,9%-nin on əsas həyat səviyyəsindən ən azı birinə malik deyil. Təxminən üçdə ikisi ən azı üçdə birində çatışmır. Bu rəqəm digər yoxsulluq ölçüləri və indeksləri ilə hesablanmış yoxsulluq paylarından nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəkdir.

Bu tapıntılar IIASA-da işlənib hazırlanmış Layiqli Yaşayış Standartları (DLS) çərçivəsindən istifadə etməklə hərtərəfli təhlildən irəli gəlir və bu, yoxsulluğun necə ölçüldüyünü – təkcə gəlirlə deyil, insanların ən əsas fiziki və sosial ehtiyaclarını ödəyib- ödəyə bilməyəcəyini yenidən müəyyənləşdirir.

IIASA Miqrasiya və Davamlı İnkişaf Araşdırma Qrupunun rəhbəri, tədqiqatın aparıcı müəllifi Roman Hoffmann “Gəlir bizə kifayət qədər məlumat vermir” deyə izah edir. “Söhbət insanların öz əsas ehtiyaclarını ödəyə bilməsindən gedir. Biz kimin əsas xidmətlərə, resurslara və infrastruktura çıxışı olduğuna nəzər saldıqda, dərin və davamlı bərabərsizliklər aşkar olur.”

Çox vaxt məhrumiyyəti vahid xalda birləşdirən adi yoxsulluq göstəricilərindən fərqli olaraq, DLS çərçivəsi rifahın on ayrı ölçüsünü qiymətləndirir. Yeddisi mənzil, qidalanma və sanitariya kimi fiziki ehtiyaclara, qalan üçü isə təhsilə çıxış, hərəkətlilik və kommunikasiya daxil olmaqla sosial iştiraka aiddir. Bu yanaşma belə bir fikrə əsaslanır ki, bu ehtiyacların hamısı müzakirə oluna bilməz və onlardan hər hansı birindən məhrum olmaq layiqli həyat sürməkdə çatışmazlıq deməkdir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1749719871&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-rethinking-poverty-comprehensive-traditional-income.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDMiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTAzIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTAzIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1749719871348&bpp=1&bdt=79&idt=74&shv=r20250610&mjsv=m202506090101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749719571%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749719571%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749719571%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=8571639921763&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2100&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092920%2C42532523%2C95332926%2C95353387%2C95362655%2C95362796%2C95359266%2C95362803%2C95363075%2C31092548&oid=2&pvsid=3687347021038284&tmod=1158146187&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=177

Ölçülər üzrə ən böyük məhrumiyyət müasir yemək hazırlamaq vasitələri (nümunədəki ev təsərrüfatlarının 72,2%-i üçün yerinə yetirilməyib), səhiyyə xidmətlərinə çıxış (68,0%), adekvat mənzil (54,8%) və adekvat sanitar şəraitdə (47,9%) müşahidə oluna bilər. Son DHS dalğasında ev təsərrüfatlarının təqribən 21,3%-i ən azı bir ailə üzvündə qida çatışmazlığı, o cümlədən böyüklər üçün qida çatışmazlığı və ya uşaqlarda zəiflik və boy artımı əlamətləri olduğunu bildirdi.

IIASA İqtisadi Sərhədlər Proqramının tədqiqatçısı həmmüəllif Omkar Patange deyib: “Yoxsulluq bir şey deyil. Bu, insanların bir anda üzləşdiyi məhdudiyyətlər şəbəkəsidir”. “Əgər yeməkləri soyuducuda saxlaya bilmirsinizsə, klinikaya gedə bilmirsinizsə və ya məktəb ödənişlərini ödəyə bilmirsinizsə, həyatınız bir sıra gündəlik mübadilələrlə formalaşır. Biz bunu ələ keçirməyə çalışırıq.”

Regional fərqlər kəskindir. Saharaaltı Afrika layiqli həyat standartlarının ən aşağı səviyyəsinə sahib idi, ev təsərrüfatlarının yalnız 12%-i DLS hədlərinin üçdə ikisini qarşılayır. Müqayisə üçün bu rəqəm Cənubi Asiyada 37%, Latın Amerikası və Karib hövzəsində 44%, Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada isə 70%-dən çox olub. Hətta müəyyən tərəqqinin əldə olunduğu ölkələrdə belə, kənd yerləri geridə qalmaqda davam edir. Müəlliflər müəyyən ediblər ki, yaşayış standartlarında kənd-şəhər boşluqları son otuz il ərzində əsasən dəyişməz qalıb.

Araşdırmanın digər həmmüəllifi, IIASA tədqiqatçısı Caroline Zimm qeyd edir: “Kənd-şəhər fərqinin azalmadığını görəndə təəccübləndik”. “Biz tez-tez inkişafın avtomatik olaraq hamıya çatdığını güman edirik, lakin məlumatlarımız bunun belə olmadığını göstərir.”

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Təhsil, peşə və ev təsərrüfatlarının ölçüsü kimi sosial-iqtisadi amillər də mühüm rol oynayır. Müəlliflər iddia edirlər ki, bu nümunələr siyasətlərin daha birbaşa həll etməli olduğu sistem bərabərsizliklərinə işarə edir.

Tədqiqatın nəticələri çox genişdir. Müəlliflər təkcə gəlirə deyil, həm də insanların təbii mühitə zərər vermədən sağlam, təhlükəsiz və əlaqəli həyat sürmələri üçün lazım olan mal və xidmətlərə çıxış imkanlarının davamlı şəkildə genişləndirilməsinə yönəlmiş çoxölçülü yoxsulluğun azaldılması strategiyalarına keçidə çağırır. Tədqiqat həmçinin bu səyləri məlumatlandırmaq üçün ev təsərrüfatları səviyyəsində, submilli məlumatlara davamlı investisiyanın vacibliyini vurğulayır.

“DHS proqramı kimi sorğuların maliyyələşdirilməsi kəsilərsə, bu problemləri izləmək qabiliyyətini itirmək riskimiz var” dedi Hoffmann. “Bu cür məlumatlar olmadan kimin geridə qaldığını və ya onlara necə kömək edəcəyini bilməyəcəyik.”

Həvəsləndirici bir şəkildə əvvəlki tədqiqatlar göstərir ki, hər kəs üçün layiqli həyat standartlarına cavab vermək üçün bugünkü qlobal enerji və maddi istifadənin yalnız kiçik bir hissəsi lazımdır, yəni yoxsulluqla mübarizə davamlılıq bahasına gəlməməlidir. Bununla belə, bu məqsədə çatmaq üçün ən az xidmət göstərən icmaları hədəf alan əlaqələndirilmiş, yaxşı maliyyələşdirilmiş siyasətlər tələb olunacaq.

“Layiqli həyat hüququ doğulduğunuz yerdən asılı olmamalıdır, lakin cəsarətli addımlar atmasa, biz ən az resursa sahib olanların daha da geridə qalmasına imkan vermək riski altındayıq” deyə Hoffmann yekunlaşdırır.

Bu iş, çoxsaylı məhrumiyyətlərin davam etdiyi və irəliləyişin (və ya onun çatışmazlığının) zamanla necə baş verdiyi barədə daha ətraflı və təsirli bir mənzərə təqdim edən yeni submilli məlumat toplusu yaratdı. Bu məlumat dəstini ictimaiyyətə təqdim etməklə , müəlliflər gələcək tədqiqatları dəstəkləməyə və daha məqsədyönlü, effektiv siyasət cavabları barədə məlumat verməyə ümid edirlər.

Daha çox məlumat: Roman Hoffmann et al, Submilli sorğu məlumatları 75 aşağı və orta gəlirli ölkədə yaşayış standartlarında davamlı boşluqları aşkar edir, Nature Communications (2025). DOI: 10.1038/s41467-025-60195-5

Jurnal məlumatı: Nature Communications 

Beynəlxalq Tətbiqi Sistemlərin Təhlili İnstitutu tərəfindən təmin edilmişdir