2015-ci ilin may ayında Bonin adalarında baş verən zəlzələ 7,9 bal gücündə, yuxarı mantiyanın alt qatına yaxın yerin dərinliklərində qopmuş, The Seysmik Rekordda görünən bir araşdırmaya görə, aşağı mantiyanın rekord dərinliklərinə qədər uzanan artçı zəlzələni əhatə etməmişdir .

Cənubi Kaliforniya Universitetindən Hao Zhang və həmkarları zəlzələnin sonrakı zəlzələ ardıcıllığını yenidən araşdırdıqda, əvvəlki tədqiqatçıların bildirdiyi kimi 751 kilometr dərinlikdə artçı zəlzələ üçün dəlil tapmadılar. Bu afterşok indiyə qədər qeydə alınan ən dərin zəlzələ adlandırılıb.

Bunun əvəzinə, onların araşdırması, dərin zəlzələlərin nə qədər baş verə biləcəyinə işıq sala bilən olivin adlı mantiya mineralının 12 kilometrlik şeridi ilə uyğunlaşan afterşokların paylanmasını tapdı.

Sakit Okeanın ucqar bir hissəsində Yaponiyadan 1000 kilometr aralıda olan Bonin adalarında baş verən zəlzələ indiyə qədər qeydə alınan ən dərin və ən böyük zəlzələlərdən biridir. Zəlzələ Yer səthindən 680 kilometr aşağıda, İzu-Bonin subduksiya zonasında baş verib.

Dərin zəlzələlərin arxasında olan mexanizmlər – 500 kilometr və ya daha dərində baş verənlər – seysmoloqlar üçün sirr olaraq qalır. Bu dərinliklərdə həddindən artıq yüksək təzyiqlər və temperaturlar süxurun daha dayaz dərinliklərdə zəlzələ qırılmasına səbəb olan kövrək formada qırılmadan daha çox əyilmə və ya plastik deformasiyaya uğramasına səbəb olur .

Zhang qeyd etdi ki, bu zəlzələlər adətən bir neçə yeraltı təkan yaradır, bu dərin hadisələrin subduksiya zonalarında necə yarandığını anlamaq üçün faydalı məlumatlar verə bilər.

Plastik deformasiya “adətən afterşoklar yaradan geniş sınıq şəbəkələrinin formalaşmasını məhdudlaşdırır” dedi. “Bundan əlavə, yüksək məhdudlaşdırıcı təzyiqlər əsas sarsıntıdan sonra gərginliyin səmərəli şəkildə yenidən bölüşdürülməsinə kömək edir və sonrakı seysmik hadisələrin ehtimalını daha da azaldır.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1737608590&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-aftershock-analysis-world-deepest-earthquake.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yNjciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY3Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY3Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1737608590192&bpp=1&bdt=131&idt=160&shv=r20250121&mjsv=m202501160401&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737608447%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737608447%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737608447%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5851654344255&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2090&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31088039%2C31088670%2C31089904%2C95335245%2C95347432&oid=2&pvsid=754731510134008&tmod=612237233&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=165

Bonin adalarında baş verən zəlzələ ilə bağlı əvvəlki araşdırmalardan biri hadisə üçün foreşok ardıcıllığını bildirərkən, ikinci bir araşdırma isə mantiyanın aşağı hissəsində potensial olaraq rekord qıran dərin artçı zəlzələ aşkar etdi.

“Hər iki tapıntı, əgər doğru olarsa, dərin zəlzələlər haqqında anlayışımızı əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirə bilər” dedi Zhang. “Lakin bu iki kataloq uyğunsuzdur və hər ikisinin metodoloji məhdudiyyətləri var. Buna görə də təkmil texnikalardan istifadə edərək afterşokların ardıcıllığını yenidən araşdırmaq vacibdir”.

Dərin və uzaq zəlzələyə daha yaxşı nəzər salmaq üçün Zhang və həmkarları Yaponiyada Hi-Net adlı sıx seysmik massiv tərəfindən toplanmış məlumatlara müraciət edərək, hadisədən gələn seysmik siqnalların dəqiq yerini müəyyən etmək üçün texnikaların birləşməsindən istifadə etdilər.

Onların yeni təhlili heç bir foreşok aşkar etməyib, lakin zəlzələnin hiposentrinin 150 kilometr radiusunda yuxarı mantiyada 14 afterşok müəyyən edib. Bir sıra artçı təkanlar əsas təkandan bir həftə sonra zəlzələnin qırılma müstəvisinə uyğunlaşdı, ikinci dəsti isə ikinci həftə ərzində daha geniş əraziyə dağıldı.

Tədqiqatçılar öz məqalələrində yazır: “Aşağı mantiyada başlanmış seysmikliyin və onunla əlaqəli mexanizmlərin mövcudluğunu qəti şəkildə rədd etmək çətin olsa da, nəticələrimiz bu günə qədər ən inandırıcı aşağı mantiya seysmikliyi iddiasını rədd edir”.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, innovasiyalar və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniliklər əldə edin .Abunə ol

Tədqiqatçıların fikrincə, afterşok nümunəsi metastabil olivin pazının və ya MOW – un mövcudluğu ilə uyğun gəlir. Subduksiya plitələrində olivin yüksək temperatur və təzyiq altında digər mineral vəziyyətlərə keçidini gecikdirə bilər.

“Bu gecikmiş transformasiya stress yarada və enerji buraxa bilər, potensial olaraq dərin zəlzələlərə səbəb ola bilər” dedi Zhang.

Potensial zəlzələ nüvələri kimi MOW-larla bəzi tədqiqatçılar dərin zəlzələlərin baş verməsinin əsas yollarından biri kimi transformasiya qırılma mexanizmini təklif etdilər.

“Bundan əlavə, MOW-lar, aşağı salınan plitələrin istilik quruluşu və davranışı haqqında anlayışlar təklif edir, daha soyuq plitələr daha böyük dərinliklərdə metastabil olivini qorumaq ehtimalı daha yüksəkdir” deyə Zhang əlavə etdi. “MOW-ları öyrənməklə biz dərin zəlzələlərin yaranması modellərini təkmilləşdirə və Yerin daxili hissəsindəki dinamik proseslər haqqında anlayışımızı təkmilləşdirə bilərik.”

Ətraflı məlumat: Hao Zhang et al, Deep-Focus Mw 7.9 Bonin Islands Earthquake of Planar Rupture Surface On the Aftershocks of Planar Rupture Surface, The Seysmik Rekord (2025). DOI: 10.1785/0320240035

Amerika Seysmoloji Cəmiyyəti tərəfindən təmin edilmişdir